Malam arinya, Ki Mas Lalana mamaraki umanya, tagal asa liwar ngalih inya handak baucap. Asa takarut butuh rakungannya saban kalian inya handak bapadah
“Ma, ulun ampun maap lawan pian,” ujar Ki Mas Lalana bagamatan limbah hudah baduduk di higa umanya. “Baisukan tadi ulun bailang ka rumah Juragan Dampu Awang, kawal aruwah abah badagang. Tahuai kalu pian?”
Limbah bauntuk sakali, nang uma ranai haja mandangarakan. Lantaran sidin lagi manjalujur tapih nang rantas, mata umanya kada baalih pada jarum jahitan di tangan.
“Anu, Maai,” ujar Ki Mas Lalana pulang manarusakan. Pina liwar baapik inya bapandir. “Kabalajuran, kikira dua-talu hari di hadap Juragan Dampu Awang handak tulak badagang ka pulau subarang. Wayahini sidin lagi basisiap.”
“Imbah tu pang?”
Nang uma pina takajut, hati sidin mulai asa batangguh. Jahitan di tangan dilapas sidin, limbah nangitu duduk baduhara mandangarakan.
“Kadaham, Maai. Tadi tu ulun bapadah lawan Juragan Dampu Awang lamun ulun handak umpat sidin badagang ka banua urang. Sidin hudah akur haja pang, jadi ulun ni bapadahai jua lawan pian.”
Limbah mandangar nangitu, balalu haja dada umanya asa malidup. Hati sidin hudah asa kada karuan. Tagal, sidin paguni baranai haja maariti kada langsung bapadir.
“Ma, salawas ngini ulun bilang baumuran di Surabaya haja. Baluman suwah balalah ka mana-mana. Jadi handakai jua ulun marasai madam, salajur baliliat banua urang.”
Nang uma kada tahan lagi maariti pangrasa sidin, balalu baucap, “Anakku Ki Mas Lalana, Uma ni kada pang mun kada mambariakan. Tagal, pian ni baluman paham banar lagi urusan baniaga, napalagi mun cagar lajang ka subarang laut. Samana jua, harta paninggalan aruwah abah paguni mayu haja gasan kita hidup dua-talung puluh tahun. Nang di gudang atawa nang di rumah ngini, samunyaan gasan maninggali pian.”
“Ma, ulun ni hudah ganal. Hudah baakal. Jadi pian kada sarana maharaakan ulun kalu kanapa-kanapa di banua urang. Lamunnya urusan baniaga, ulun kawa haja sambil balajar wan Juragan Dampu Awang. Andika parcaya haja, sidin musti kada bakal malapas budas pang lawan diulun.”
“Anakku, kada parkara nangitu haja nang jadi pamikiran Uma. Pian hudah tahu jua, umur Uma ni hudah batumat tuha. Paguni baumur landang atawa kada, kita kadada nang tahunya. Umur kada babau. Tagal, lamunnya pian tulak jua maninggalakan, dimapa kaina Uma di rumah. Mun urang lain kada kawa pang diharap balabih. Nak, kasiam pian jangan madam. Kasiam Uma jangan ditinggalakan.”
“Ma, ulun ni liwar sayang lawan pian. Ulun liwar mahatiakan lawan pian. Tagal, pikiran ulun ni hudah bulat handak madam. Jadi ulun ampun maap haja lawan pian, Maai. Dibariakan ulun tulak, kada dibariakan ulun tulak jua.”
Saitu-saini nang uma tadiam, kada kawan bapandir lagi. Hati sidin asa dicucuk limbah mandangar pamandiran Ki Mas Lalana tadi. Tagal, lantaran kasasayangan lawan nang anak, sidin maariti jangan hampai baucap nang kada-kada. Muha sidin baubah jadi sandu, pina mambari maras. Mata sidin kada sing kijipan maitihi muha nang anak. Kada saapa, banyu mata sidin babarubuyan marga kada katahanan lagi maariti hati sidin nang liwar marista.
Limbah nangitu, lantaran maras jua maliat umanya pina liwar marista, Ki Mas Lalana baandusut mamaraki umanya. Dipagutinya awak umanya, dibisainya sampaya ampih manangis. Nang uma tadiam, awak sidin asa lamah-kuhai.
Ari hudah landung malam. Di luar, tadangar bunyi bari-bisan. Sasain lawas sasain balabat, kada saapa tadangar bunyi mandasau. Tangkujuh turun, nang kaya umpat marista jua.
Talu hari limbah bariristaan malam nangitu, basungsungan ari umanya hudah balapak di padu. Sidin abut saurang manyiapakan bamacam-macam makanan, baju-tapih, wan barang na-ngapa haja nang pacang dibawa Ki Mas Lalana gasan sangu madam. Nang ngaran liwar sayang lawan nang anak, kaya kuitan nang lain-lain jua, asa kada purun sidin maliatakan Ki Mas Lalana cagar tulak satutulaknya haja.
Siang arinya, nang uma—bini aruwah Juragan Balaba—badaas datang ka rumah Juragan Dampu Awang. Samunyaan sangu nang hudah disiapakan sidin gasan Ki Mas Lalana dijulung lawan Juragan Dampu Awang. Lain pada nangitu, sidin baastilah jua handak bapapadah lawan juragan.
“Uuu Juragan Dampu Awang, ulun banyak-banyak minta ampun lawan andika,” ujar sidin limbah manjulung sangu gasan nang anak. “Lantaran anak ulun nangitu hudah kada kawa ditatangati lagi handak umpat madam lawan andika, matan da-mini Ki Mas Lalana ulun sarahakan lawan andika. Inya baluman tahu parkara baniaga, inya baluman suwah balalah ka mana-mana, inya baluman tahu jua nang kaya apa adat hidup di banua urang. Jadi, ibaratnya kaina inya ada tasalah-salah kalakuan atawa tasasalihu pamuntungan, kasiam andika tagurakan. Tulungi andika bujurakan.”
“Hai Nyai Juragan Balaba,” ujar Juragan Dampu Awang manyahuti sambil lihum, “andika kada sarana gair, jangan jua talalu maharaakan, sarahakan bulat-bulat lawan diaku. Ki Mas Lalana nangitu anaknya Juragan Balaba, anak kawal baikku tumatan lagi aanuman bahari, jadi sama haja lawan anakku saurang. Lamun angkuhnya inya kanapa-kanapa, ada parkara nangapa haja lawan diinya, musti diaku kada pacang maliatakan. Damintu jua urusan sangu pamakan, nangitu hudah jadi tanggungan diaku samunyaan. Ayuha, andika sarana mamikirakan nang kada-kada, sarahakan haja lawan diaku.”
Mandangar pamandiran Juragan Balaba nang bunyi nahap nangitu, balalu hati umanya Ki Mas Lalana asa ranai. Sidin asa kada baharaan lagi cagar malapas nang anak madam ka banua urang. Tagal, sanyanyamannya malapas nang anak, kada kawa jua sidin mangaramputakan mun hati asa liwar marista cagar tapisah lawan urang nang liwar disayangi sidin.
“Anakku, Ki Mas Lalana,” jar sidin bapandir saurang dalam hati. Tumatan hahalusan pian kuingu, tumatan pian hanyar baumur pitung tahun kuharagu, manyusui pian haja nang kada kawa Uma gawi. Salawas nangitu kada suwah kita bapisah. Tagal, lamun dasar hudah hampai wayahnya, ayuha pian mun handak madam maninggalakan Uma. Uma kada kawa mahagai pian lagi. Kada kawa manangati pian lagi. Bahara di banua urang hidup pian nyaman wan kita baumur landang. Lamunnya ada nasip, mudahan kita kawa batamu pulang.”
Kada karasaan, titikan banyu mata sidin. **(bersambung)