BANJARMASIN, 2001. Di kantur Alan, sungsung baisukan nangitu hudah gigir limbah mandangar habar nang kada manyamanakan. Marganya, habar nangitu musti kainanya pacangan tarait jua lawan urusan parusahaan. Bubuhan karyawan pina balisah sabarataan. Asing-asingnya bacacangangan, muha pina wirai, hati asa kutup-kutupan nang kaya ari handak kiamat.
Habar nangitu bujur-bujur nyata, hudah ada di tivi wan surat kabar. Di Sampit, Kalimantan Tengah, di panambayan bulan Februari nangitu lagi ada karusuhan ganal-ganalan. Dua suku nang hudah lawas sama-sama badiam di situ, urang Dayak wan urang Madura, bakalahian babunuhan. Ujar habar, asal-muasalnya wara marga kakanakan SMK di Baamang nang bakalahian.
Tagal, lantaran kakanakan nang bakalahi tuti bubuhan kulawarga Dayak wan kulawarga Madura balalu masalahnya baluas-baganal jadi perang kulawarga. Habar lain ada jua nang mamadahakan lamun karusuhan nangitu lantaran dandam subalah-manyubalah nang hudah bapupuluh tahun suwah kada bakatuntungan.
Sasar sahari karusuhan nangitu sasar baganal. Bakalahian nang asalnya antar-kulawarga haja baubah jadi perang suku. Perang antar-etnis. Bubuhan Madura nang asalnya bahimat manyarang mambunuhi bubuhan Dayak, limbah panangahan bulannya balalu tabalik. Ujar ti, bubuhan Dayak bakiauan dangsanak-dangsanaknya nang bagana di unjut-unjut banua. Balalu bubuhan Dayak padalaman nangini sing banyakan datangan ka Sampit. Bubuhan Madura sasain kapalipitan dibaluk digariti kamana haja bukah.
Ujar habar, salawas bulan Februari nangitu haja baratus-ratus rumah gusang lantaran dasar baduhara disalukuti. Kada kurang pada lima ratusan urang, subalah-manyubalah, mati dibunuh. Kada sasaikit jua nang dipanggal gulunya. Nang kaya jaman ngayau bahari kala. Darah bahamburan di mana-mana. Ujar habar, sungai Mentaya sawat pina mahabang lantaran kababanyakan darah bakas urang nang dibunuhi ditimbai ka banyu.
Habar sasain simpang-siur. Ada urang nang mangisahakan lamun Pangkalima Burung, padatuan bubuhan Dayak nang ujar habar manusia satangah gaib nangitu, datang jua umpat bakalahi mamimpin pasukan. Habar lain, ada jua urang nang bakisah lamun mandau bubuhan Dayak padalaman nang hudah dipuja nangitu bisa tarabang saurang macarii musuh. Macam-macam habar wayahitu, basambung-sambung, hampai ka Banua Banjar.
Babulan-bulan karusuhan nangitu paguni haja kada ampih-ampihnya. Bubuhan pulisi kada bakutik jua handak maamanakan. Karusuhan nang asalnya di sakulilingan Sampit haja basasar hampai ka Palangkaraya, Pangkalan Bun, tamasuk jua ka Kapuas. Marga karusuhan nang sasain hari sasain baluas nangitu maulah parusahaan kayu PT Meranti Jaya nang kabalujuran baisian HPH di wilayah Kapuas Hulu kaputingannya tapaksa bamandak manggawi panabangan wan pangiriman kayu matan di situ.
Marganya, kada sasaikit buruh atawa karyawan nang ada di camp wan log pond di Puhut, Kayu Bulan, wan Merapit di Kapuas Hulu nangitu asalnya urang Madura wan Jawa.
Bubuhannya nangini sabarataan katakutanan kalu pina taumpat jua digariti bubuhan Dayak nang ada di situ. Lantaran bubuhannya nangitu minta salalakasnya jua dibulikakan ka banuanya, kaputingannya bubuhan pimpinan parusahaan tapaksa malariakan ka Surabaya. Ada nang di-PHK salajur, ada jua nang diampihi pahadangan karusuhan haja.
Nangitu artinya gawian panabangan wan pangiriman kayu hudah kada kawa lagi ditarusakan. Marga kadada lagi bahan baku nang masuk baarti kadada lagi jua produksi. Balalu samunyaan jadi tamandak, cuali tatinggal nang bagawi di kanturan haja. Tagal, kada hampai di situ haja. Bangsa talu bulan limbah kajadian nangitu, manajemen parusahaan tapaksa di-restrukturisasi lantaran pamasukan duit sasain sahari sasain bakurang. Bapupuluh karyawan tapaksa di-PHK pulang. Untungnya, Alan nang hudah bajabatan tatinggi kada taumpat diampihi. Tagal, nang ngaran kaadaan parusahaan hudah kada kaya dahulu lagi, gajih wan tunjangan nang ditarimanya taumpat bakurang jua.
* * *
HUDAH walung tahunan nangini Alan bagawi lawan gajih nang babaya mayu gasan sabulan. Tagal, nangitu gin inya paguni basukur jua kada taumpat diampihi kaya kakawalannya nang lain. Salawas nangitu inya tapaksa hidup bairit pada nang masi lagi wayah inya bagajih ganal. Hudah nangitu, wayahini si Ratna hudah baading. Gazali Rahman ngarannya. Hudah baumur dua tahun.
Sasain tahun parusahaan di wadah Alan bagawi nangitu pina sasain basakit haja. Produksi kayu lapis hudah lawas kadada lagi. Ekspor kayu balukan ka luar nargi hudah sasain bakurang jua. Ujar habar, kayu nang dikirim matan di Kalimantan kalah basaing kualitas-nya lawan kayu nang datang di Cina. Lantaran nangitu jua, hudah talu buah parusahaan kayu nang ada di Banjarmasin nangini kaputingannya gulung tikar. Alan hudah marasa jua, kada barapa Ahad lagi parusahaan wadah inya bagawi nangini pina satali tiga uang jua.
“Ding,” jar Alan mamandiri nang bini, “lamun angkuhnya parusahaan kami tapaksa tutup kaya nang lain jua, nang kaya apa kita kaina? Aku simpanan kadapati ada jua. Hudah pitung tahunan nangini kita hidup basasakitan jua.”
“Basabarai, Ka’ai. Mudahan kada lawas pian dapat gawian pulang.”
“Maksudku tu nang kaya apa pancarian kita kaina?”
“Uuhhh…, maksud pian handak mambuka usahakah?”
“Nah, damintu maksudku. Kikira mun kita bacucubaan badagangan pang nang kaya apa yu? Tagal, datang dimana pulang duitnya gasan bapuku?”
“Ulun ti akur haja, Ka’ai. Lamun angkuhnya pian kaina handak bapuku, ayuha jual dahulu galang atawa aguk ulun lawan badaliunnya.”
“Kadapapa lah, Ding, mun pakaian ikam dijuali?”
“Kadapapa, Ka’ai. Ulun ihlas haja.”
Asa ranai hati Alan mandangar ucapan nang bini.
Kada balanggar tahun limbah inya bapandiran nangitu, di pahujungan tahun 2008 nangitu, dasar bujur nangapa nang hudah diatirat Alan matan samalam-samalam. PT Meranti Jaya hudah kada kawa batahan lagi, tajalapak kaya nang lain jua. Bapupuluh karyawan tapaksa kana PHK pulang. Ada jua dua-talu ikung nang kada diampihi, bubuhannya nangini dipindah ka anak cabang parusahaan di Sumatera atawa ka Irian Jaya. Alan tamasuk nang mamilih di-PHK haja lantaran inya kada hakun dipindah ka pulau lain.
Limbah nangitu, manalung bulan labih Alan kada sing gawian lagi. Nang ngaran urang hudah kadapati paduitan lagi, wayahini rancak Alan taungut saurangan. Asa mambungul pikirannya salawas kada bagawi nangini. Ada jua dapat saikit duit pasangun sahibar tahan gasan bawilanja hari-hari haja.
Tagal, Alan paguni bauntung jua. Nang bini, biar hudah bagaduhan anak dua ikung, inya kada hakun baranai maliat Alan rancak taungut kada mangaruan. Nang kaya pamandirannya samalam, Hasnah jadi jua bajujual galang, aguk, wan utas nang rancak dipakainya hari-hari gasan bapuku badagangan.
“Ayuha ulun nang bacari pulang, Ka’ai,” jar Hasnah wayahitu mahimungi nang laki. “Tagal, ulun minta pian mandangani jua pang. Pian kawali ulun batutukar ka pasar, kaina ulun nang manunggui di rumah. Si Nana pinanya kawa haja jua hudah dipalar mun ulun rahatan haur.”
Alan unggut angui haja. Sabujurannya inya asa kasian jua lawan nang bini, tagal handak badimapa lagi mun inya saurang wayahini hudah kada bapancarian kakaruan lagi. Ada jua bangsa talu minggu inya sawat umpat mangampas barang lawan kawalnya, antah tadimapakah maka inya tahual kada tahu buku ruas. Lantaran kada handak tahual salajur balalu inya baampih saurang. Limbah nangitu inya kada sing gawian lagi. Jadi, wayahini ti tapaksaai inya maumpati kahandak nang bini.
“Ayu ja, kita cubaiai dahulu, Dingai,” jar Alan bunyi kada basumangat.
Wayahitu ti asa himung hati Hasnah mandangar nang laki pina akur haja. Sabulan, dua bulan, talu bulan hudah Alan mangganii nang bini bajualan pancarakinan saraba saikit. Sasar sahari sasar pina barami haja. Urang sakulilingan sasain babanyak jua nang tahu lamun inya badagangan di rumah. Tagal, rahatan Alan wan nang bini tulakan ka pasar, pahin urangnya kadadaan saikung-ikung, baisukan nangitu rumahnya kabungkaran.
Bulikan di pasar, Hasnah tatangis kada babanyu mata limbah manjanaki kadada salalambar lagi duit nang subuh tadi baduhara ditinggalnya gasan bawilanja wan handak mambayari yuran sakulah anaknya. Barang dagangannya nang paguni tasisa langis jua diangkut maling.
Alan tadikir. Muhanya mandam, hinip kada kawa basuara lagi. Matanya kilip-kilip manjanaki rumahnya nang tabingsai. Mahatinya, umai purunnya urang lawan diaku. Kada cukup haja lagi Tuhan mauji diaku.
* * *
RAHATAN Alan mahadangi nang bini batutukar barang dagangan di pasar, matanya asa rarawaian maitihi lalakian bakacamata hirang di dalam mutur Kijang Innova putih nang lagi basinggah di pinggir kartak. Dijanakinya bujur-bujur, paguni haja asa iya asa kada. Lantaran asa panasaran jua, balalu baastilah diparakinya.
“Maap lah, aku ni asa pinandu asa kada nah. Ikam ni Idar kah?” jar Alan manakuni sahibar handak mamastiakan.
Urang nang ditagur pina manga. Limbah mamacul kacamata, maitihi jua inya bahimat ka muha Alan.
“Hi-ih, aku Idar. Dardi. Ikam ni si anu-kah? Si Aa….”
“Hi-hi-hi…, iya. Aku Alan. Maulana bahari….”
“Laailaha illallaah muhammadarrasulullaah…,” jar Dardi limbah Alan manyambatakan ngarannya. Balalu hancap inya bakaluar pada mutur. Limbah turun, Dardi langsung haja maragap awak Alan. “Aduh…, maap banar nah. Bubujuran kada pinandu tadi aku, Lan-ai.”
“Kadapapa, walai. Tadi aku gin sawat kada pinandu jua lawan ikam. Maklum haja hudah malima walas tahun labih kita kada suwah batamu lagi.”
“Iyaam, Lan-ai. Limbah tamat sakulah bahari kita asing-asingnya tapancai ka sana-kamari. Kada suwah badapatan lagi jua lawan kakawalan nang lain. Kamanakah lah wahini si Fahri, Ramli, Durahman, Majid, wan Zainal? Umai, lawasnya lah kita kada suwah batamu lagi.”
“Sama haja, Dar-ai. Limbah tuntung sakulah bahari, lacit ka wayahini aku gin kada suwah batamu lagi jua lawan bubuhannya.”
“Limbah pang nangapa kisahnya jadi ikam ada di sia ti?”
“Kabalujuran aku ni lagi mahadangi umanya batutukar di pasar tuh. Yah…, badagangan pancarakinan saraba saikit. Di rumah haja pang jua.”
“Nah, baarti kita sama haja nasib, Lan-ai. Jadi ajudan. Kabalujuran aku lagi mahadangi bini jua. SSTI-kah, jar urang wayahini mangarani?”
“Pas banar. Suami-suami takut istri, damintu kalu?”
Balalu badudua kalikikan tatawaan.
“Tagal, paliatku ikam ni wayahini tagas nang kaya urang harat pang hudah. Napalagi mun hudah baisian nangini, kada kalah jua tuh lawan bubuhan bupati,” jar Alan sambil mamusut-musut mutur Kijang Innova ampun Dardi nang paguni liwar mining kaya hanyar dikuyak.
“Cah, kada juaah kalu. Biasa haja tuh.”
“Bujur nah, Dar-ai. Bagawi di mana tih ikam wayahini? Bagawi di kanturkah atawa umpat nang kaya urang wayahini jua.”
“Yah…, damintu lah kikira. Umpatan kambing tumbur jua. Kabalujuran ada kawal nang baisian lahan batubara di Kintap. Astilahnya, kami ni bakungsian. Tagal, aku ni sahibar manjualakan haja. Inya nang ampun lahan wal kawal kami nang saikungnya nang tukang gawi di situ.”
“Uuhhh…, pantasai pina nyaman liur. Asa handak umpat jua nah. Barangai jadi tukang tungkihnyakah kaina. Kabalujuran aku ni hudah batatahunan labih nah kada sing gawian lagi. Adakah kikira gawian?”
“Bah, lamunnya ikam hakun umpat kawal ni insha Alaah ada haja tu. Tagal, ya… astilah urang bagawi di tambang kada kaya di kantur pang.”
“Kadapapa, walai. Aku ni hudah tuhuk jua bagawian nang sakit-sakit. Nyamannya banarai kada lagi.”
Tagal, kada saapa bini Dardi hudah datang. Balalu pamandiran tamandak.
“Aduh, minta maap banar nah. Aku tapaksa mamagat kalimat dahulu. Nang kaya ngini haja nah, isuk kamarian ikam kuhadangi di rumah haja. Kaina kita bapandir baastilah. Nah, nangini alamatku,” jar Dardi sambil pina tapadasak manjulung kartu ngarannya lawan Alan.
Kamarian isuknya Alan mandatangi Dardi ka rumahnya di Palapan Permai. Limbah lacit ka alamat nang dituju, asa aasaan inya handak masuk ka halaman. Rumahnya hanyar, bungas, lawan ganal-ganalnya. Tagal, limbah tajanaki ada tulisan ngaran ‘DRS. DARDIANSYAH’ batipak di tawing, balalu Alan asa yakin. Mahati Alan, “Wah, dasar harat jua sakalinya kawal nang saikung ni.” Rahatan Alan handak mangatuk lawang, Dardi hudah mambukai.
Kamarian Jumahat nangitu, ada pang saku mun mandua jam Alan bapandiran di rumah Dardi. Nang kaya bahari jua wayah lagi sama-sama sakulah di SMEA, lacit ka wayahini parigal Dardi pina kadada ubah-ubahnya. Lantih, mangabuau, wan katuju baagak. Matan Alan hanyar duduk tadi pandirnya haja nang disurung.
Baarai macam-macam. Gawiannya, duitnya, rumahnya, muturnya, tanah banyunya, anak-bininya, samunyaan disambati diagakakan. Takananya ada jua pang nang pina siwah kada masuk di akal. Tagal, nang ngarannya lagi bailang di rumah urang, Alan tabanyak mandangarakan haja. Kaiyaannya Dardi manyuruh Alan mandatangi kawalnya nang bagawi di Kintap.
“Jangan kalumpanan lah, Haji Ahim ngarannya. Bilanya ada rumah di pinggir kartak nang mantanggang sing ganalan kaya istana, baka hilir saikit pada pasar Kintap, iya tu rumahnya. Gampang haja, kaina kutalipunakan mun ikam hudah di Kintap,” jar Dardi wayah Alan hudah handak bulik.
“Hi-ih, aku tarima kasih banyak dahulu nah. Paling kada dua-talu hari lagi aku hanyar kawa ka sana. Aku handak barunding dahulu lawan nang di rumah. Mun jadi, kaina ada haja aku bahabar pulang.”
Alan lihum saurangan. Antah kanapakah, asa lapang pahinakannya limbah inya turun pada rumah kawalnya nangitu. Asa hanyar lapas pada sarang macan. Mahatinya, dasar Dardi luntau!@
(basambung…)