KAMPUNG tuha nang rancak disambat urang “kota santri” atawa digalari “Serambi Mekkah”-nya Kalimantan nangini, matan sabaharian hudah rami lawan urang nang datang badagang atawa handak mangaji ilmu agama. Nang kaya nangini paling kada hudah ada matan abad ka-18 bahari, tumatan jaman Datu Kalampayan—Syaikh Muhammad Arsyad al-Banjari—limbah sidin bulik pada pamadaman mangaji ilmu agama di Makah wan di Madinah nang lawasnya hampai 35 tahunan nangitu.

Sabujurannya, lamun kisah raminya haja, matan abad ka-17 bahari kala kampung nangini hudah liwar rami lantaran tumatan tahun 1612 nangitu pusat Karajaan Banjar nang asalnya di Kuin, Bandarmasih (wayahini Banjarmasin), hudah dialih ka Kayu Tangi, Teluk Selong (Martapura). Pahin nangitu ti, nang jadi raja paguni Sultan Suriansyah (ngaran hanyar Pangeran Samudera limbah sidin masuk Islam) nang bagalar Panembahan Batu Hirang, Raja Banjar VIII.

Salawas ada Karajaan Banjar, matan Raja Banjar I nang bangaran Pangeran Suryanata (lakinya Putri Junjung Buih), sidin nanginiam Raja Banjar nang panambayan baagama Islam. Tagal, wayahitu ti hudah di tahun-tahun paampihan sidin bakuasa. Limbah sidin maninggal, tumatan tahun 1620 nang manggantiakan sidin jadi raja bangaran Sultan Rahmatullah—Raja Banjar IX nang bagalar Panembahan Batu Hirang.

Bapupuluh tahun limbah nitu, tumatan tahun 1650 pusat Karajaan Banjar dialih pulang ka Batang Mangapan, paguni di Martapura jua (wayahini dingarani Muara Tambangan, di subarang sungai Teluk Selong). Rajanya hudah baganti jua, hudah jaman Raja Banjar XI nang bangaran Sultan Mustainbillah—sidin nangini manggantiakan Sultan Hidayatullah nang hudah maninggal, Raja Banjar X nang bagalar Panembahan Batu Hirang jua.

Handap kisah ringkas carita, Syaikh Muhammad Arsyad al-Banjari diranakakan wayah jamannya Raja Banjar XIV nang bangaran Sultan Tahlilillah. Sultan nangini jua nang manulakakan Muhammad Arsyad naik haji wan mangaji ilmu agama ka Makah.

Tagal, wayah sidin paguni di pamadaman manuntut ilmu di Makah wan Madinah nang sing lawasan nangitu (di Makah kikira 35 tahun, di Madinah kurang-labih 5 tahunan), Sultan Tahlilillah nang maninggal hudah digantiakan Sultan Tamjidillah, Raja Banjar XV. Sultan nangini jua nang maungkusi sidin salawas di pamadaman manuntut ilmu, di Makah wan Madinah, hampai babulik ka banua pulang tahun 1772.

Limbah Sultan Tamjidillah maninggal, digantiakan ulih Sultan Tahmidillah (Raja Banjar XVI), Syaikh Muhammad Arsyad al-Banjari dihadiahi sultan sabidang tanah nang luas gasan kaganaan sidin sakularwargaan wan jua gasan sidin maajarakan ilmu agama. Wayahini, kampung nang bahari dijadiakan Datu Kalampayan gasan pusat pangajian agama Islam nangitu dingarani urang kampung Dalam Pagar.

Andaknya basubarangan batang banyu lawan Pasayangan, kadapati jauh pada pasar Martapura. Makanyaam, lacit ka wayahini kampung tuha nang bangaran Martapura nangini kada suwah ranai atawa sunyi lawan manusia. Ada haja urang nang datang, antah handak badagang atawa mangaji ilmu agama. Sasar tahun sasar barami. Napalagi mun hudah di parak pahujungan tahun 80-an nangini, maginnyaai Martapura ni sasain barami urangnya pada bahari.

Kada jauh pada pasar Martapura nangitu, di subarang kartak di kampung Pasayangan, di situ ada punduk pasantrin nang bangaran Darussalam. Lamun sasukat di Banua Banjar haja, punduk pasantrin nangini kikira tamasuk nang panuhanya. Nangapang, mun dirikin-rikin tumatan panambayan didiriakan Tuan Guru Haji Jamaluddin di tahun 1914 bahari, lacit ka wayahini baarti hudah baumur mamitung puluh tahun.

Jadi, jaka paribasanya manusia tu kikira hudah batumat rukuh pang, lamun kada hudah rancak dihauli urang saban tahunan.

Tagal, punduk pasantrin nangini dasar baumur landang. Lacit ka wayahini paguni hidup haja. Paguni sihat wal-bigas haja. Makanyaam, marga katutuhaannya nangitu jua, punduk pasantrin nangini hudah sing banyakan mangaluaran santri nang dudi-dudi arinya jadi Tuan Guru atawa urang-urang alim di Banua Banjar nangini. Jadi, musti pang kada tasalah rikin mun Guru Juhran umpat jua manyakulahakan anak sidin di Punduk Pasantrin Darussalam nangini.

Limbah tajun pada Punduk Pasantrin Ibnul Amin di Pamangkih dahulu, limbah bulik pada Banjarbaru, ada pang mun satangah tahunan Alan sawat bahinip di kampung haja lantaran sakulahan baluman wayahnya jua batarimaan murid hanyar. Siang ari, lamunnya kada umpat mangganii umanya bagawian di pahumaan, inya tulak maunjun atawa mambanjur. Malam arinya, Alan rancak bakunjangan haja lawan kakawalan nang sapantaran inya. Lamun kada, inya umpat bagadangan bagigitaran di parundaan.

Salawas ada di kampung nangini, abah-umanya pina mahatiakan banar kalu-kalu inya uumpatan baungkara nang maniniwah cagar manyupanakan kuitan. Tagal, salawas nangitu ti kadada jua kalakuan Alan nang hampai manyupanakan kulawarga. Guru Juhran wan nang bini liwar basukur, limbah hudah hampai wayahnya jadi jua sidin maanjur Alan ka Martapura.

Satahun, dua tahun, talu tahun, waktu bamara tarus nang kaya kulikar sapida baguliling saurang. Damini, kada karasaan hudah mamatang tahun Alan sakulah di Punduk Pasantrin Darussalam nangini. Kada karasaan jua, wayahini umurnya hudah pitung walas tahun. Hudah naik bujang. Hudah batumat maurak bulu. Hudah mulai latik-latik nang kaya hulat nangka. Ujar bubuhan ahli psikologi, umur Alan wayahini hudah masuk ka masa pubertas ngarannya.

Kamarian nangini, di lantai ulin watun asramanya nang mahadap ka batang banyu nangitu, Alan duduk bacungkung manyaurangan sambil mahadangi dauh magrib babunyi. Matanya liwar sandu, pina kurup-kurup manjanaki kalutuk atawa jukung sudur nang lalu-lalang handak bulikan. Pikirannya mahayabang, nang kaya umpat lalu-lalang ka hulu ka hilir jua.

“Ai, nangapa nang nyawa pikirakan, wal?”

Alan takulipik. Baurut dada. Inya kada manyangka sahama-hama mun si Dayat, kawalnya nang hudah lima tahunan nangini tagarumut lawan inya saasrama, sakalinya hudah satadian badiri di balakangnya.

“Kadaham, lagi handak manyaurangan banarai.”

“Hi-hi, apa kada lagi mamikiran nangitu?” jar Dayat pina manyaluki.

“Han, antum ni piragah tahu haja.”

“Ai, unda ni dasar saraba tahu nang kaya apa?”

Alan lihum haja. Bahanu inya asa lucu jua mandangar pandiran kawalnya nang saikung nangini. Nang ngarannya urang Kalayan lah, samana bapandir hudah ba-unda ba-nyawa tarus, saban kalian tasambat kata-kata nang ada hurup “r”-nya musti jua kadangaran bunyi bakarik. Bunyi tasangkang di rakungan. Hudah nangitu liwar hancapnya ha pulang inya bapandir lamun takana pina rasuk nang dipandirakan. Bunyi kada kasintakan hinak. Lamun diindaakan, kada sasalisih nang kaya bunyi kucing lagi bakarat.

Tagal, Alan asa himung haja bakawal lawan si Dayat nangini. Rahmat Hidayat ngaran aslinya. Urangnya saikit pina ambungan. Lamun takana ambungannya, ibaratnya laju pada trak balangsam tu pang, hancap inya mangaluarakan duit di kantung salawar (sahibar mangaluarakan pada kantung haja pang jua tapinya, hi-hi-hi). Tagal, Dayat ni urangnya baikan. Katuju bagayaan, kada parajuan, kada suwah jua baculas wan kakawalan. Manalu tahun salawas takarubut di asrama, Alan kada suwah tahual lawan kawalnya nang saikung nangini.

“Nang kaya apa, wal, bujur kalu jar unda tadi?” Dayat maanyaki pulang.

“Piragah tahu tih antum ni, Yat-ai. Bujur napanya?”

“Nangitu tu…, si kambang warung nangitu.”

“Dasar lah, mauk jua antum ni, Yat lah.”

“Nah, artinya bujur kalu? Bapadah ja bubujur.”

“Hudah, tasarah antum ha lagi, Amang Gubih-ai.”

Mandangar disambat Amang Gubih, mangatingkang Dayat tatawa saurangan. Hampai bapicik-picik parut. Hampai babanyuan matanya. Alan baranai haja. Diliatakannya kawalnya nangitu tatawa hampai dulak, hampai ampih saurangan. Mahati Alan, lucu kada, nangapa nang musti ditatawaakan hampai mangatingkang nang kaya urang kasurupan nangitu. Kaputingannya Dayat bujuran hinip saurang. Limbah asa kawawarihan, balalu inya masuk ka asrama.

Lamun hudah bapandir lawan si Dayat nangini, beh, ngalihai bacaannya. Musti pang Alan kadapati kawa bakual lagi. Inya Dayat nangini juaam nang tahu banar kisahnya, matan di hulu lacit ka puting. Parnining ti jua, hudah dua bulanan nangini parigal Alan dasar pina lain pada nang masi. Rancak inya taungut manyaurangan di watun asrama. Muha pina mandam, panjanak lajang manarawang ampah ka subarang. Kada sasalisih lagi, tagas nang kaya urang lagi karindangan tu pang. Maka jar urang bahari tu nang kaya ngini nah:

tabang bamban jangan diparit,
lamun diparit buang ka sumur,
hati dandaman jangan diharit,
lamun diharit mambawa umur.

Siang nangitu ti, limbah handak bulikan tuntung sumbahyang Jumahat di masigit Al-Karomah, Dayat babawaan singgah nginuman ka lasmin di muka Pasar Batuah.

Lantaran Alan hudah asa kahausan jua, balalu lakasai taparukui. Di lasmin nanginiam kisah Hais wan Laila nangini hanyar bamula. Di lasmin nanginiam Alan panambayan batamu lawan si Hasnah. Wayahitu ti, limbah tajanaki mata Alan mangilar pina supan-supan, Dayat lihum saurangan. Mahatinya, hadang ja nyawa lah. Unda adu nyawa biar bajadian. Kada tahu wan Dayat-kah lagi?

“Hasnah, kawalku tadi bakirim salam, jar. Maulana ngarannya. Tadi inya babisik-bisik dua unda, nyawa liwar bungas, jarnya. Nang kaya bidadari turun matan di rapun kalangkala. Ih, maksudku di kayangan,” jar Dayat mangabuau mangaluarakan jurus ‘salukut-mandah-pamikat-hati’.

Hasnah, si kambang warung nangitu, mangulum lihum pina kasisipuan. Alan hudah balingkang jauh. Inya kada tahu nangapa nang dipandirakan kawalnya lawan bibinian nangitu. Inya kada tahu jua lamun Dayat sabujurannya hudah lawas bapatuhan lawan si galuh bungas nangitu. Hampai di asrama, Dayat kada bakisah jua nangapa nang hudah digawinya pahin di lasmin tadi.

Limbah nangitu, dudi-dudi arinya bilang handak saban Jumahat Dayat babawaan singgah ka warung Hasnah. Inya hudah maatur taktik sampaya Alan sasain ari sasain pupak lawan si Hasnah. Nang kaya dukun palsu urusan cinta, Dayat hakun baastilah manukar buku surat-manyurat gasan bacicintaan. Badidiaman inya manulis surat cinta nang sabak lawan “rayuan pulau nyiur” di dalamnya. Di bawah surat nangitu malipak ngaran Maulana Jalaluddin nang ditulisnya, kumplit lawan tanda tangannya.

Hudah nangitu, anggaran tahingut bau harum jua pahin dibaca, kada kalumpanan karatas surat nangitu ti dipalitinya saikit lawan Malaikat Subuh (hi-hi-hi, nangini ti ngaran minyak harum nang rancak dipakai bubuhan santri bila handak sumbahyangan ka masigit). Hayyuhdan…!!

Jumahat isuknya, sambil manahuri nginuman, badidiaman pulang surat nangitu dijulungnya lawan si Hasnah. Jumahat nang dudi giliran Hasnah pulang nang manjulung surat balasannya lawan si Dayat. Jumahat dudinya lagi, Dayat pulang nang manjulung surat balasan. Ubui, bilang handak saban Jumahat si Hasnah diulahnya lihum bapair pina kasisipuan.

Alan saurang, antah nangapa pungkalanya, wayahini pina lain jua saban kalian bila batamu lawan Hasnah. Bahanu asa supan, bahanu asa gugup, bahanu asa kasisipuan, bahanu asa saraba salah bila kabalujuran tasampuk mata lawan si galuh kambang warung nangitu.

Lawas-kalawasan, limbah hudah asa wayahnya diungkai, hanyar Dayat bakisah bujur-bujur lawan si Alan nangapa nang hudah digawinya parak sabulanan nangini. Dikisahakannya jua nang kaya apa pangrasa si Hasnah lawan kawalnya nangini. Ditampaiakannya samunyaan surat Hasnah nang suwah ditarimanya. Blaakkk! Balalu asa malibak dada si Alan.

Tanganga inya lantaran asa kada parcaya nangapa nang didangarnya mantan muntung si Dayat. Tagal, Alan saurang asa kahimungan jua limbah tahu nang kaya apa pangrasa Hasnah lawan diinya. Alan manaksir, Hasnah handak jua. Alan manimbai, Hasnah mambari pilawa. Nangini nang ngarannya rasuk buku lawan ruasnya. Batamu halu lawan lasungnya. Ujar paribasa jua, nang badua nangini kada sahibar baampik sabalah tangan. Limbah hudah kaya nangitu, si Dayat marasa hudah wayahnya jua inya balapas. Kada umpat mancauri lagi. Urusan Hasnah dijulungnya bulat-bulat lawan Alan. Makanyaam, lamun hudah tapantuk pandir lawan si Dayat nangini, nang kaya apa haja sangitnya hati inya musti baalah tu pang. Kada kawa bakual-kual lagi.

“Nang kaya apa, wal, bujur kalu jar unda tadi?” jar Dayat manahapi pulang limbah inya bakaluar pada asrama. Baju gamis, kupiah haji, bigi tasbih, wan pasahapan samunyaan hudah langkap. Pina nahap pakaiannya nang kaya bubuhan Tuan Guru Basar handak tulak babacaan.

“Hi-ih…, ikam tu nang kaya nujum pang.”

“Nah, makanya nyawa tu jangan bakulim dua unda.”

Alan lihum haja, asa kulir inya manyahuti lagi.

Kada saapa, malidang dauh magrib babunyi.

 

 

(bersambung…)

Facebook Comments