Bamula kisah ulun ruruyakan

Matan Maharaja Carang Lalean

Nang mati gaib maninggalakan

Anak-bini wan tahta karajaan.

 

—–o000o—–

Hatta barapa lamanja karadjaannya itu, maka istri maharadja itu hamil. Sudah ganap bulannja ganap harinja, baranak laki-laki. Sudah itu dipalunja galagandjur si Rabut Paradah, dipalu rarantjakan si Rarasati dangan badilnja. Maka anak Maharadja Tjarang Lalean itu dinamai Sakar Sungsang, mahasampurna rupanja. Banjak tiada tarsabutkan.

Raden Sakar Sungsang itu sudah usianja anam tahun, maka Maharadja Tjarang Lalean itu duduk dua laki-istri sarta dihadap orang di dalam astana itu dan Lambu Mangkurat mahajapkan itu. Kata Maharadja Tjarang Lalean, “Hai Datuku Lambu Mangkurat, baik-baik sida mamarentahkan orang di dalam nagri ini; djangan barubah saparti parentah astilah jang dahulu kala. Maka aku mangirimkan istriku dan anakku itu, kutinggal, tiada kubawa itu. Aku handak kombali kapada asalku.” Maka katanya, “Inilah kasudahannja kita barsuka-sukaan dan barkata-kata.” Sambah Lambu Mangkurat, “Hai Sjah Alam, djakalau dapat dja-nganlah Tuanku kombali. Nantilah dahulu, karana anak Sjah Alam lagi katjil, balum tahu mamegang karadjaan, dan sagala rakjat Sjah Alam lagi djih mamartuhakan Sjah Alam.” Dan radja parampuan manangis sarta barkata, “Hai Tuanku, anak kita katjil.” Maka kata radja itu, “Tiada baroleh labih daripada tikas itu, sudah djandji mulanja itu.” Sarta gaiblah Maharadja Tjarang Lalean itu. Maka sagala orang dalam astana itu sama manangis, dan Putri Kalungsu itu manangis. Banyak tiada tarsuratkan itu. Maka Lambu Mangkurat jang santiasa tiap-tiap hari Sabtu dihadap orang pada sitilohor itu, ganti radja itu, tahtanja tiada barsalahan.[1]

—–o000o—–

KUPAKAN PANAMBAYAN

BANGSA satahunan limbah ditinggalakan Maharaja Carang Lalean gaib mandiwata, di astana Karajaan Nagara Dipa nang liwar ganal nangitu takisah Putri Kalungsu nang hidup lawan anak lalakiannya nang saikungannya, Radin Sakar Sungsang. Tagal, lantaran wayahitu Sakar Sungsang ni paguni lagi hahalusan, hanyar baumur pitung tahun wan baluman mangarti nangapa-apa, maka samunyaan urusan pamarintahan pahadangan diparcayaakan wan padatuannya, Lambu Mangkurat.

Sabujurannya, Lambu Mangkurat saurang kada bahandak kada manjadi raja, tagal sidin ni sahibar manggantiakan satumat haja pahadangan mangganalakan si Sakar Sungsang. Pasalnya, tumatan bahari kala kuitan sidin—Saudagar Mangkubumi—hudah bapitua lamun Lambu Mangkurat atawa dangsanaknya nang bangaran Ampu Jatmika kada kawa jadi raja marga kulawarganya lain tutus bubuhan raja. Pitua kuitan sidin nangitu liwar pisit diingkuti Lambu Mangkurat, nang kaya ujar paribasa “ragap papan”, lacit ka wayahini.

Syahdan, di padapuran baisukan nangitu, Putri Kalungsu lagi rahatan haur bagawian maulah wajik. Wayah lagi maharu di dalam kawah halus, Radin Sakar Sungsang datang baparak, pina kacar sambil baulit di higa awak umanya.

“Ma…, minta pang ulun. Marasai, Maai, saikit barang. Asa liwar kacar liur ulun nah,” ujar Sakar Sungsang pina ungah bapadah lawan nang kuitan.

“Baluman masak lagi, pintarai.”

“Uma-ai Uma ni, saculit barang nah.”

“Baluman masak, mandangar-lah pian.”

“Uma-ai, Uma ni, saculit haja kada kawa-lah.”

Nang uma tadiam, hudah asa muyak manyahuti.

“Uma-ai, liwar pangasitnya pian nih,” ujar Sakar Sungsang pulang sambil manangis-nangis inya batagih handak marasai wadai wajik ulahan umanya.

“Astaga, kada maasinya pian ni, Nak-lah. Mun ujar Uma baluman masak, iya baluman masak tu lagi. Kada nyaman pang dimakan. Han, dimapaam lagi Uma ni mamadahi pian? Lamun inya hudah masak kaina, ayuha pintarai. Handak saladungkah pian mamakan, Uma ni kadapapa.”

Tagal, ngarannya kakanakan baluman tapi baakal, sadang haja hudah umanya mambisai, tatap haja Sakar Sungsang ngini manggasak umanya. Rahatan umanya pina lingah, hancap diculitnya lawan bilah kayu ka dalam kawah. Pahin manculit, kabalajuran nang uma maliat, balalu sarik sidin sambil manciling-ciling. Tukk…, dicatuk sidin kupala nang anak lawan wancuh gangsa nang kabalujuran ada di tangan sidin. Tagal, liwar kada dikikira mun catukan sidin tuti sakalinya maulah luka di kupala nang anak. Mumui darah di kupalanya.

Sakar Sungsang takuciak papar marga kasakitan, tadiam satumat, limbah nangitu balalu mangguraung inya manangis. Maraju kada sakira. Lantaran hatinya asa liwar sangkal lawan umanya, saitu-saini inya bukah pina kapipiaran. Ibaratnya, nang kaya urang lagi disasahi hantu baikungan. Sawat inya bukah ka pagungan, bukah pulang ka pasiban, sasar lawas sasar balajang inya maninggalakan astana. Sabujurnya banyak haja jua urang nang maliat wayah inya lalu babukah-bukah sambil batilanjangan, tagal saikung-ikung pinanya kadada nang tahunya lamun kakanak nangitu anak rajanya saurang.

Kada barapa lawas, Sakar Sungsang lacit taka palabuhan. Marga kauyuhan babukah-bukah tarus, inya tacandak di situ. Awaknya limbui lawan paluh, pahinakannya pina mahingal nang kaya urang lagi manggah. Sambil paguni basisigan, batajukan inya badiri di pinggir palabuhan. Sakar Sungsang kapulingaan, kada tahu lagi handak tajun ka mana.

“Akayah, kasiannya kakanak ngini, anak siapa-alah?” ujar Juragan Balaba manggarunum saurang wayah sidin tajanaki ada kakanak nang batajukan pina kapulingaan di pinggir palabuhan. Awaknya batilanjangan, di kupala hampai ka puhun gulunya taliat ada bakas darah nang hudah pina mangaring. Dasar asa mambari maras, asa mambari kasian mun tajanaki pamarum muhanya. Wayahitu ti, juragan dagang matan Surabaya nangini rahatan lagi maatur anak buahnya manyimpuni barang dagangan ka dalam banawa, basisiap handak bulikan.

Lawas Juragan Balaba maitihi kakanak nangitu. Tagal, limbah ditiring bujur-bujur, hati sidin asa batagur. Mahati sidin, kakanak ngini pina lain pada nang lain. Awaknya putih kuning, muha pina barasih mangkunung, rambut ikal hirang, tagasnya lain mun anak urang jaba. Lamunnya kada anak urang badahi, paling kada kuitannya tamasuk urang sugih di Nagara Dipa nangini. Lantaran asa mawah wan jua asa kasian, balalu Juragan Balaba hancap balingkang mamaraki kakanak nangitu.

“Nak, ikam ni anak siapa? Kanapa ikam maka batilanjangan wan badarah-darah kaya ngini?” ujar Juragam Balaba manakuni bagamatan.

Sakar Sungsang bahinip haja.

“Ka sia, Nak. Ayu kita naikan ka banawa.”

Wayah Juragan Balaba maingkuti pagalangannya, dituntun sidin dibawai naikan ka banawa, Sakar Sungsang baranai haja. Limbah hampai di atas banawa, balalu inya ditapihi wan disalimputi sidin, dijulungi wadai wan nginuman jua. Sakar Sungsang ampih manangis, kada taliat pina basisigan lagi. Lantaran wayahitu ari hudah parak malam, barang dagangan hudah simpun jua, Juragan Balaba wan anak buahnya basisiap handak batulak bulikan ka Surabaya. Limbah dua-talu kali ditakuni sidin tatap haja kada sing bunyian, kaputingannya Sakar Sungsang dibawa sidin umpat batulak ka Surabaya.(basambung)

[1] J.J. Ras, Hikajat Bandjar (The Hague: Martinus Nijhoff, 1968), hlm. 354 wan 356. Sahibar catatan, lain pada parkara tanda baca, samunyaan teks nangini dikutip saadanya haja.

Artikel sebelumnyaSESEORANG BARANGKALI
Artikel berikutnyaWAHID FOUNDATION GANDENG LK3 BENTUK DESA DAMAI DI TANAH LAUT
Jamal T. Suryanata
(1966-2023) Menulis sejak akhir tahun 1980-an. Karya-karyanya tersebar di media massa lokal dan nasional. Tahun 2015 buku kajian sastranya SASTRA DI TAPAL BATAS dinobatkan sebagai pemenang Hadiah Sastra majelis Sastra Asia Tenggara (Mastera) untuk kategori karya nonkreatif dari Pemerintah Malaysia. Novel bahasa Banjarnya PAMBATANGAN terpilih sebagai penerima Hadiah Rancage dari Yayasan Kebudayaan Rancage, Bandung tahun 2017. Buku-bukunya antara lain; GALUH (kumpulan cerpen Banjar; 2005), BULAN DI PUCUK CEMARA (kumpulan cerpen, 2006), DEBUR OMBAK GURUH GELOMBANG (kumpulan puisi, 2009), SASTRA BANJAR (kumpulan esai; 2015), SAJAK SEPANJANG TROTOAR (kumpulan puisi; 2016), PENGKAJIAN DRAMA (buku ajar, 2016), PENDEKATAN KAJIAN SASTRA (buku ajar, 2016).