BABAK IV

Siang arinya, kada mahadang balanggar ari lagi, Tumanggung Tatah Jiwa lawan sabarataan utusan karajaan nang subuh tadi batulak ka Tangga Ulin langsung bakumpulan pulang di halaman kadiaman Mahapatih Lambu Mangkurat. Kada saapa, limbah Lambu Mangkurat turun mangaluari, Tumanggung Tatah Jiwa babungkuk mahurmati.

“Ampun maap, Mahapatih Lambu Mangkurat. Andika manyuruh kami maambili Dayang Diparaja, hudah kami gawi. Dimapa pasan andika lawan Aria Malingkun, hudah jua kami padahakan. Tagal, Aria Malingkun paguni kada hakun malapas anaknya. Ujarnya ti, ‘Dayang Diparaja ngini anak kami samata wayang. Balahan jiwa kami, caramin mata kami. Kami laki-bini liwar sayang lawan Dayang Diparaja, lawan jua kada sanggup kami mun cagar tapisah lawan diinya. Jadi, ampun maap, kasiam jangan anak kami nang cagar diambil bini raja.’ Nah, dimapa akal kita, Mahapatih?”

Limbah mandangar kisah Tumanggung Tatah Jiwa nangitu, muha Lambu Mangkurat saitu-saitu baubah pina habang-hirang. Sidin liwar sariknya lawan Aria Malingkun nang hudah bawani-wani kada manarima lamarannya gasan Maharaja Suryaganggawangsa. Tangan sidin kiwa-kanan baganggam pina liwar nahapnya. Pipilingan sidin, kiwa-kanan jua, pina bagarak turun-naik. Mata sidin pina tabuncalak cangang ampah ka hilir batang banyu.

“Aria Malingkun!” jar Lambu Mangkurat liwar hangkuinya. Asa baguncang saalaman. “Andika kada tahu dibasa.Andika hudah wani bapuaka lawan kahandak rajaku. Andika kada baakal kada babudi. Hadangi andika di situ lamun handak tahu nang kaya apa pahatian Lambu Mangkurat!”

Sabarataan urang nang ada di halaman kadiaman sidin ngitu hinip sabarataan. Saikung-ikung kadada nang waninya batungak maitihi muha sidin nang kaya urang lagi kasarungan macan panjadian nangitu. Bubujuran mambari marma.

Limbah baucap damintu, Lambu Mangkurat mangincang bajalan ampah ka batang banyu. Pina manggagasira tangan sidin mamacul tali tambatan parahu tangkalasa. Ditunjul sidin baka tangah sambil baluncat ka dalamnya. Tumanggung Tatah Jiwa lawan lima ikung anak buahnya hancap bacibai jua maumpati sidin di balakang. Lambu Mangkurat bakayuh saurang sambil badiri-diri. Lantaran handak lakas hampai ka Tangga Ulin, parahu tangkalasa dikayuh sidin bahancap bakakarasan.

Kaputingannya, kada mahadang disuruh lagi, sabarataan utusan karajaan nang takumpul di halaman kadiaman Lambu Mangkurat nangitu hancap maupati jua, laju manyasah di balakang sidin lawan parahu ganal-halus nang tadi sawat dibawa ka kampung Tangga Ulin. Lawan muha nang kaya hayam baranakan, Patih Ampat wan anak buahnya bakayuh sing hancapan. Dalam hati patih nang baampat ngini, lamun angkuhnya Aria Malingkun pina wani malawani Lambu Mangkurat, musti kami nang badahulu basurung awak bakalahi.

Alkisah, baluman matahari tinggalam, Lambu Mangkurat wan bubuhan utusan Karajaan Nagara Dipa nangitu hudah hampai di Tangga Ulin. Limbah naikan ka tabing di parak rumah Aria Malingkun nang kaya siang tadi jua, tumbur pulang urang kampung. Tagal, lantaran sapalihan hudah tahu nangapa pungkalanya, banyak urang kampung—kada lalakian kada bibinian—nang kada wani mancungul lagi. Nang kaya hayam maliat halang, asing-asingnya sintup katakutanan. Napalagi limbah tajanaki Lambu Mangkurat nang pina manggangsing bajalan ampah ka rumah Aria Malingkun nangitu, maginnya urang asa tasisit tali pusat.

“Aria Malingkun…!!”

Mandangar ngarannya dikiau urang sing nyaringan matan di luar, balalu asa malidup dada Aria Malingkun. Tumatan siang tadi hati sidin hudah asa batangguh jua, ngini musti jadi parkara ganal. Badadas sidin bakaluar dua laki-bini, duduk mahamba di hadapan Lambu Mangkurat.

“Ampun maap, Tuanku. Ampuni hamba nang jaba ngini. Silakan Tuanku naikan hulu ka rumah kami. Mun kada kawa lawas, satumat barang,” ujar Aria Malingkun bunyi manggatar katakutanan limbah tajanaki pangawak urang di hadapannya.

“Hai Aria Malingkun, aku Lambu Mangkurat, Mahapatih Karajaan Nagara Dipa. Kadada hajatku datang kamari sahibar handak bailang ka rumah andika. Kada jua aku mahandaki nasi-gangan andika. Aku datang kamari kada lain pada handak maambili Dayang Diparaja, anak andika nang cagar jadi bini rajaku. Jadi, damini jua aku handak tahu pahatian andika, hakun malapas atawa kada? Lamunnya andika tatap bakaras kada mambariakan kubawa, lalu nangapa kahandak andika? Lamun andika wani malawan, sini bamara biar kuamuk sakalian. Mun kada jua, ayu kita baganti suduk atawa baadu tungkihan!” jar Lambu Mangkurat kasasarikan.

Baluman lagi Aria Malingkun sawat manyahuti, Lambu Mangkurat hudah mancabut parang panjang nang mangkilat rarapan bulu. Kada mahadang Aria Malingkun baucap manangati, balalu ditimpasakan sidin ka pagalangan subalah kiwa. Talu bakas ditimpasakan sidin, talu bakas jua mantul nang kaya parang dumul ditimpasakan ka gatah para. Jauh cagar luka, sabilah bulu haja kadada nang pagatnya. Di balakang sidin makalaham hati urang asa takarucut marga liwar maarihakan.

Aria Malingkun manggatar katakutanan kalu pina parang panjang rarapan bulu nangitu dirawisakan Lambu Mangkurat ka awak sidin. Lantaran katakutanan, balalu hancak sidin manyuruh nang bini maambili Dayang Diparaja nang wayahitu batabun di rumah kada wani umpat baungkai.

“Tuanku Mahapatih Lambu Mangkurat,” ujar Aria Malingkun bunyi taaga-aga. “Ampuni hamba nang babal kada tahu diadat ngini. Hamba minta ampun maap jua lawan Syah Alam Maharaja Suryaganggawangsa lantaran kabubungulan hamba hudah talanjur bapuaka lawan sidin. Kasiam hamba jangan dihukum. Kasiam kulawarga hamba jangan diapa-apai jua. Ngini Dayang Diparaja hamba sarahakan lawan Tuanku gasan diambil bini maharaja. Hamba junjung titah Tuanku siang-malam di atas kupala hamba. Hamba manurutakan haja dimapa mustinya manurut adat di karajaan.”

“Lamun damintu, kutarima Dayang Diparaja wan kuampuni jua kasalahan andika,” ujar Lambu Mangkurat bunyi balamah. Tagal, biar hati hudah asa himung, kadada jua sidin pina lihum.

Limbah nangitu, kada mahadang bahalat ari lagi, Dayang Diparaja langsung haja dibawa Lambu Mangkurat tuju ka parahu, digiring dayang-dayang patang puluh ikung. Aria Malingkun dua laki-bini pina lamah-kuhai bajalan umpat maatarakan nang anak hampai ka pinggir batang banyu. Muha sidin pina liwar sandu, hati sidin maringis asa dikarukut bidawang talung puluh ikung. Kilip-kilip mata sidin badudua sambil kikiliran malapasakan anak samata wayang nangitu dibawa urang ka karajaan. Maklum haja, salawas nangini sidin badudua kada suwah tapisah lawan Dayang Diparaja.

Lawas kalawasan, parahu nang ditumpangi bubuhan utusan karajaan nangitu sasar bajauh sasar bahalus. Kaputingannya, lampu-lampu parahu nang kilip-kilip kaya bintang nangitu hilang pada panjanak Aria Malingkun. Handap kisah, lantaran bakayuh sahahadanya haja, ari hudah parak subuh wayah bubuhan Lambu Mangkurat hampai di karajaan. Kada pantas handak mahadap raja lamun bubuhan astana rahatan guringan.

Isuk arinya, matahari hanyar naik sapananjak, Mahapatih Lambu Mangkurat hudah datang mambawa Dayang Diparaja ka hadapan Maharaja Suryaganggawangsa nang hudah siap jua mahadangi di sitiluhur. Tumatan basubuhan ari tadi raja hudah mandangar habar lamun Dayang Diparaja hudah ditamuakan, baisukan nangini cagar dibawa Lambu Mangkurat mahadap sidin.

“Wahai Syah Alam, Maharaja Nagara Dipa,” ujar Mahapatih Lambu Mangkurat limbah hudah mahurmat wan duduk batalimpuh di hadapan raja. “Ampun maap, hamba datang mahadap andika basungsungan ari ngini lantaran mambawa habar baik. Titah Tuanku hamba junjung, hudah hamba turutakan jua sabisa hamba. Ngini Dayang Diparaja hamba sarahakan bulat-bulat wan andika. Dimapa-dimapa kainanya, tasarah andika jua.”

Dayang Diparaja nang duduk batalimpuh di higa awak Lambu Mangkurat pina kasisipuan limbah maliat mata raja pina bahimat manjanaki muhanya, kada sasalisih nang kaya urang lagi maminandui kawalnya nang hudah lawas tapisah. Limbah nangitu, muha raja baubah pina sandu.

“Mamanda Lambu Mangkurat,” ujar Maharaja Suryaganggawangsa bunyi barat manyahuti. “Ulun ampun maap jua, lain Dayang Diparaja ngini nang cagar jadi bini ulun, tanapi anaknya. Jadi, bawa bulik haja Dayang Diparaja ngini ka rumah andika. Lamun angkuhnya kaina ada lalakian nang kikira pina patut jadi lakinya, andika lakiakan haja. Kada sarana bapadah lawan diulun lagi.”

Mandangar ucapan raja damintu, balalu pina mandam muha Lambu Mangkurat. Jakanya bangsa urang jaba, kada bataha pang, musti hudah malapau pipilingan ditampar sidin. Tagal, nangini nang baucap raja sidin saurang. Urang nang titahnya musti dijunjung musti dituruti. Kada bakalan sidin wani baindah, napalagi mun cagar malawani. Tapaksaai sidin baalah manurutakan ucapan raja.

“Wahai Syah Alam, dimapa-dimapa jua hamba junjung titah andika,” ujar Lambu Mangkurat bunyi lamah kada basumangat lagi.

Kaputingannya, hakun kada hakun, wayahitu Lambu Mangkurat kadada lagi pilihan lain pada manuruti titah rajanya, mambawa Dayang Diparaja babulik ka rumah sidin pulang. Umai, hati Dayang Diparaja makalaham asa dihiris-hiris urang lawan sambilu paribasanya. Marga liwar asa maristanya, inya manangis kada babanyu mata. **

_____

Di higa lawang di balakang panggung, Bang Dulah hanyar haja kaganangan malikit parapin. Mustinya, manurut papadah urang tuha bahari, parapin hudah dilikit wayah handak main tadi. Limbah kukusnya hudah jabul, balalu mandingur bau garu wan dupa babanam. Asa manyalingit di luang hidung.

Marga talambat malikit parapin nangitu, antara parcaya lawan kada, Bang Dulah tatap jua asa takutan kalu pina kanapa-kanapa. Kalu anah buahnya pacang mahadapi kajadian nang pina maniniwah. Sidin kaganangan jua lawan kisah bubuhan Anang Gunjing bahari wayah mamainakan sandiwara “Nisan Balumur Darah” di kampung Durian Rabung. Ujar habar ti, rahatan main sandiwara hudah parak tuntung, tangah malam nangitu mancungul hantu nang kaya sapi sing ganalan di tatangah panggung. Kada bubuhan nang main, kada bubuhan panuntun, balalu galu urang sabarataan. Asing-asingnya urang bukahan, tapancai kada karuan tampuh. Ada nang bahangkupan papadaan, ada nang tajungkang, ada jua nang tacabur ka piluangan.

Bahara kadada nangapa-apa, jar Bang Dulah badu’a dalam hati. []