BABAK VI

Minggu basampuk minggu, bulan balanggar bulan, Lambu Mangkurat lawan Dayang Diparaja hudah lawas hidup laki-bini. Kada suwah tadangar bunyi bakalahian atawa sahibar bakakancangan urat gulu. Dua-talu bulan ngini tahabar mun Dayang Diparaja hudah batianan. Parutnya hudang liwar ganal, malaning nang kaya balanai.

Tagal, nang maulah Lambu Mangkurat asa mawah, hudah limpua sangang bulan sangang hari Dayang Diparaja baluman baranak jua. Hadang-dihadang, hudah limpua sapuluh bulan, sawalas, dua walas, talu walas, hampai patang walas bulan baluman jua tagasnya nang kaya urang handak baranak. Limbah sampuk ari lima walas bulan, hanyar Dayang Diparaja pina kasakitan parut. Dukun baranak dikiau, tagal hampai talu hari talu malam dihadangi baluman manticul jua anaknya.

Lambu Mangkurat sasain asa mawah, asa takutan jua maliat nang bini kalu pina kanapa-kanapa. Bubuhan dukun baranak, tabib, wan pananambaan nang lain dikiau bagagantian. Tutulak jin jahat, ramuan baranak, wan banyu palungsur hudah jua dikinumakan, tagal paguni haja pina kadada nang manjingnya. Wayah Lambu Mangkurat duduk batungguan di higa awak nang bini, sidin mandangar bunyi ada suara matan di dalam parut nang bini.

“Wahai abahku Lambu Mangkurat, ulun kada bakalan hakun kaluar pada parut uma lamunnya tumatan luang nang igat nangini. Ulun hakun bakaluar lamunnya parut uma dihiris di higa subalah kiwa.”

Lantaran asa kapulingaan saurangan, Lambu Mangkurat tapaksa bakiawan Aria Magatsari wan Tumanggung Tatah Jiwa. Limbah nangitu, balalu dikisahakan sidin nang kaya apa bunyi suara matan di dalam parut Dayang Diparaja tadi.

“Dimapa akal kita, diturutakan atawa kada kahandak kakanak nangitu?” Lambu Mangkurat batakun lawan Tumanggung Tatah Jiwa.

“Ampun maap, Mahapatih Lambu Mangkurat, ulun kada wani umpat bapandir. Nangini urusan hidup andika laki-bini, jadi andika jua makalaham nang musti mamutusakan.”

Lambu Mangkurat bajalan bakuliling, bulang-bulik kada karuan tampuh di palidangan, paribasa nang kaya urang gigilaan kahilangan akal. Tagal, dimapa-dimapa jua sidin musti mamilih manuruti kahandak anak sidin nangitu marga hudah kawa dipastiakan kainanya pacangan jadi bini raja. Limbah nangitu, biar hudah tahu jua nang kaya apa kasudahannya kaina, kada panjang kisah lagi balalu Lambu Mangkurat maambil lading malila. Diasah sidin landap-landap sampaya nang bini kadapati marasa sakit wayah disudat kaina.

“Adingda Dayang Diparaja, ampun maap aku tapaksa manulusakan kahandak anak kita.” Suara Lambu Mangkurat bunyi takarut di rakungan, bunyi handak manangis. Hati sidin asa liwar marasnya maliat muha nang bini.

“Inggih, Kakanda Lambu Mangkurat, tulusakan haja dimapa kahandak anak kita. Ulun ampun maap jua lawan andika lamun salawas nangini ada tasalah-salah kalakuan atawa pabasaan. Ulun bapasan, haraguakan anak kita baik-baik.”

Lambu Mangkurat sasain asa saraba santuk. Biar sidin tamasuk urang nang bakasaktian tinggi, tagal lamun urusan mahiris parut nang bini ngini sidin kadada ilmunya jua. Lamunnya digawi, sidin bisa kahilangan bini. Lamunnya kada digawi, anak sidin nang cagar jadi bini raja ngini kada hakun bakaluar pada parut umanya. Nangitu artinya, Maharaja Suryaganggawangsa cagar kada sing binian wan kada sing anakan saumuran. Kaputingannya kaina, Karajaan Nagara Dipa musti pacangan hancur marga kadada katurunan nang cagar manarusakan tahta.

“Hai Adingda Dayang Diparaja, ampuni diaku nang kada badaya ngini.”

Limbah nangitu, mata Dayang Diparaja ditukupi Lambu Mangkurat lawan kain hirang. Sambil banyu mata kikiliran, tangan sidin manggatar rahatan bagamat manyayat parut nang bini. Kada saapa, darah sigar mancurarang kaluar matan di parut bini sidin. Bubuhan Tumanggung Tatah Jiwa wan siapa haja nang ada di situ, lalakian-bibinian, matan satadian rapat batukup muha sabarataan lantaran asa kada purun manjanaki.

Wayahitu jua, anak Dayang Diparaja bakaluar pada parut umanya, kadada bunyi tangis sahama-hama. Limbah kaluar awaknya langsung baganal, langsung baduduk jua, hudah bapakaian salangkapnya nang kaya kakanakan hudah baumur satahun. Muhanya liwar bungas, awaknya putih mampurak, pipi mangkunung, matanya pina landap nang kaya paribasa bintang subuh. Hudah batulis kaning, bacalak mata, bagiwang, bagalang di tangan wan di batis, mambari garigitan mun dijanaki.

“Ngaran ulun Putri Kuripan,” jarnya bapandir manyambat ngaran saurang. Suaranya bunyi liwar ruus nang kaya suara urang tuha, maulah urang nang mandangar asa kapulingaan.

Tagal, di higa awaknya, nang uma bapangsar kasakitan. Kada saapa hudah balapas, kada sing garakan lagi. Maliat Dayang Diparaja hudah kada bahinak lagi, Lambu Mangkurat kada katahanan lagi mahaga tangis. Awak nang bini nang paguni pina jandau bakuang darah dipaguti sidin sing pisitan sambil manangis kada babunyi. Tumanggung Tatah Jiwa, Aria Magatsari, wan sisiapa haja nang ada di situ asa harung hati manjanaki. Lain pada damini, saumuran kada suwah maliat mahapatihnya manitikakan banyu mata. Limbah nangitu, balalu sabarataan umpat jua manangisan. **

_____

Lampu di panggung mulai bakurup, baubah salau-salau, tanda babak kaanam parak ampih. Mardian nang mamainakan Mahapatih Lambu Mangkurat paguni haja malukupi awak Rukayah nang kada sing garakan tumatan kisah Dayang Diparaja hudah mati tadi. Tagal, kada saapa awak Mardian pina bagarak naik, balalu balayah sambil bakuciak sing nyaringan nang kaya urang kasarungan pulang.

“Rukayah…, jangan tinggalakan Kakanda…!!!”

Maliat Mardian nang main pina ganjil nangitu, napangada pada tadarau sabarataan bubuhan panuntun mananawaakan inya. Asing-asingnya gulahakan, kuciakan, bunyi liwar galu kada kawa didangar lagi. Banyak nang asa kanting parut kada kawa manahani tatawa. Ada jua nang tapancar banyu mata lantaran kararamian mananawaakan Mardian. Pasalnya, sapalihan kakawalannya nang manuntun nangitu hudah tahu jua lamun sabujurannya Mardian ngini hudah lawas manaksir Rukayah.

Pahin galu-galunya batatawaan nangitu, di subalah kiwa panggung tadangar bunyi bagadangkaran liwar hantapnya. Kada susulisih nang kaya bunyi lantai dihantaki batis raksasa. Trap di panangahan panggung nang diindaakan jadi mahligai raja baguyangan nang kaya kana gampa, sapalihan talapas paculan pada kaandakannya. Saitu-saini bubuhan panuntun balalu hinip sabarataan.

Kada saapa, antah tumatan di mana datangnya, mancungul lalakian tuha naik ka panggung. Pangawak sidin tinggi-basar, tingginya parak mandua dapa, kada kakayanya ukuran awak manusia biasa. Basalawar katuk putih, basalimpai putih matan di bahu kanan ka pinggang kiwa, tagal kada sing bajuan. Dada sidin nang liwar lumbah mahibak lawan bulu. Rambut bagalung di kupala, sisanya manjuntai hampai ka balukuk. Karis ganal bacukingan di pinggang kanan, parang panjang bagantung di pinggang kiwa. Mata sidin mandalit cangang ka alah Mardian.

“Hahahahahaa, hahahahahahaaa…!” Sidin tatawa sing nyaringan, asa baguncang saalaman. “Diaku nginiam nang bangaran Lambu Mangkurat, Mahapatih Karajaan Nagara Dipa,” jar urang tuha nangitu sambal batapuk dada.“Aku baduhara kamari marga kada katuju lawan parigal bubuhan ikam. Aku kada rigi lawan urang nang katuju mangaradau. Aku kada tarima disambati macam-macam!”

Awak Mardian takusisit, tabungkun marga katakutanan. Nang lain hinip di kadudukan, tagana kada sing garakan nang kaya patung.

“Bungul, liwar bungulnya ikam ngini! Wani-waninya kakanak ngini mangaradau, baungkara mangarang kisah saurang. Mandangar di mana ikam ni, suwah mambaca di manang kuwang? Ikam tahu-lah, kisah nang ada di buku Johannes Jacobus Ras, urang Walanda nangitu, kada bujur sabarataan kada. Damintu jua buku karangan Gusti Mayur nang manyambat ngaran diaku nangitu, sama haja pada sagubang dua rupiah. Napalagi mun novelnya si Randu Alamsyah nangitu, maginannyaai. Nah, dangari ikam baik-baik. Kurik luang talinga ikam. Nang bangaran Mahapatih Lambu Mangkurat ngini kawa suwah manangis saumuran. Nangini jua, Jamal Suryanata ngitu jua pina musti banar mamadahakan diaku manangis marga kamatian bini. Cah, dikaramputinya. Lamunnya bubuhan ikam ni handak tahu, kikiliran banyu mata haja gin aku kada suwah.”

Rukayah nang tumatan kisah mati tadi kada sing garakan, balalu bakalincuat. Limbah nangitu, mancapil inya bukah ka balakang panggung. Kada saapa, nang lain maumpati bukah jua. Tatinggal Mardian saurangan nang kada wani bakitar pada kadudukan. Mata Lambu Mangkurat pina sasain landap maitihi Mardian nang paguni tasimbungkun.

Duk…, duk…, dukk…! Lambu Mangkurat balingkang manukui Mardian, maginnya awaknya takusisit. Batisnya asa kada bajajak di lantai lagi. Salawar dalamnya asa panas marga takamih-kamihkatakutanan. Tagal, sambil bibir sidin pina takulibi, tangan kanan Lambu Mangkurat nang sing ganalan nangitu balalu haja mangacak gulu baju Mardian. Diangkat sidin awak Mardian, diparakakan sidin ampah ka muha. Babaya mancium asa bau hancing, baiii… ditimbai sidin ampah ka bubuhan panuntun. Balalu panuntun galu kuciakan sabarataan. Asing-asingnya bukahan kada karuan tampuh. Pada-padanya handak kaluar manyalamatakan awak saurang. []

E P I L O G

Di balakang panggung, saiikung urang kadada nang tahunya mun Bang Dulah wan anak buahnya asing-asingnya tasimbungkun jua di bubuncu tawing. Balapik tikar purun, babantal napa nang ada, barabahan sapanjadi haja. Sapalih basampuk kupala, sapalihan lagi batumpang batis, sabarataan barabah pina tahalang-tabujur kada karuan tampuh.

“Rukayah…!!!”

Antah inya lagi bamimpi antah maigau, Mardian bakuciak sing hantapan mangiau ngaran Rukayah. Nang ngarannya asa rarawayan dikiau urang, balalu Rukayah nang panambayan tabangun. Tagal, limbah asa ingar, kada saapa nang lain umpat bakalincuat jua bangunan. Sambil bautau mambari tanda sampaya kakawalannya bahinipan haja, jariji talunjuk Rukayah manunjuk ka awak Mardian.

“Wahai Mahapatih Lambu Mangkurat, ampuni hamba nang bungul ngini. Hamba kada mangaradau, hamba kada mangarang saurang, tagal hamba disuruh Bang Dulah main jadi andika.”

Bang Dulah lihum haja, nang lain kalambisikan sambil kujihing-kujihing manahani handak tatawa. Ada jua nang tapaksa batukup muntung.

“Mar…, Mardian…, bangun, Mar!”

Mardian bakalincuat, manguliat satumat, balalu tabangun limbah ngarannya dikiau Bang Dulah sing nyaringan. Maliat kakawalannya pina kujihing-kujihing maitihi inya, balalu Mardian pina kasisipuan saurang. Limbah ditakuni Bang Dulah kanapa tadi maka inya mangiau Rukayah liwar hantapnya wan minta ampun jua lawan Lambu Mangkurat, Mardian manjawab sakarabah ilat haja.

“Anu, Bang, improvisasi!”ujarnya.

Balalu tadarau tatawaan.[]

T A M A T

 

Pelaihari, 30 Desember 2019

 

Artikel sebelumnyaSURAU USANG BANDARBAKAU
Artikel berikutnyaBORNEO BRAID MULAI KELAS MENJAHIT ANGKATAN KEDUA
Jamal T. Suryanata
(1966-2023) Menulis sejak akhir tahun 1980-an. Karya-karyanya tersebar di media massa lokal dan nasional. Tahun 2015 buku kajian sastranya SASTRA DI TAPAL BATAS dinobatkan sebagai pemenang Hadiah Sastra majelis Sastra Asia Tenggara (Mastera) untuk kategori karya nonkreatif dari Pemerintah Malaysia. Novel bahasa Banjarnya PAMBATANGAN terpilih sebagai penerima Hadiah Rancage dari Yayasan Kebudayaan Rancage, Bandung tahun 2017. Buku-bukunya antara lain; GALUH (kumpulan cerpen Banjar; 2005), BULAN DI PUCUK CEMARA (kumpulan cerpen, 2006), DEBUR OMBAK GURUH GELOMBANG (kumpulan puisi, 2009), SASTRA BANJAR (kumpulan esai; 2015), SAJAK SEPANJANG TROTOAR (kumpulan puisi; 2016), PENGKAJIAN DRAMA (buku ajar, 2016), PENDEKATAN KAJIAN SASTRA (buku ajar, 2016).