Sudah itu maka sagala bandega itu sama barbuat, dan Ki Mas Lalana itu, sudah barbuat bandanja itu, lumpat baniaga, dangan panakawannja dua orang disuruh lumpat oleh istri Djuragan Balaba itu sarta tangisnja. Banjak tiada tarsabutkan. Maka banawa itu barlajar, tiada tarsabut di tangah laut. Datang ka nagri Nagara Dipa itu maka Djuragan Dampu Awang itu, sudah mambari bea itu, bardagang djual-bali barang suatu dagangan nagri Nagara Dipa itu. Dibalinja saparti pekat, damar, lilin, tatudung, tikar, buah galam, dan amas, dan rial, dan hajam sabungan, tinggalung. Banjak tiada tarsabut (…).[1]
——–o0O0o——-
KUPAKAN NANG KATALU
MINGGU basampuk minggu, bulan basampuk bulan, Ki Mas Lalana asa nyaman haja bagana di banua urang, di Karajaan Nagara Dipa. Dagangannya laris, usahanya lancar pina kadada sandatnya. Paribasanya, barang nangapa haja nang dijualnya musti payu. Lain pada nangitu, inya asa himung jua disuruh Mahapatih Lambu Mangkurat badiam di rumah dalam pagar, rumah sidin saurang. Liwar jarangnya ada urang dagang nang diharumati kaya bubuhan kulawarga karajaan jua.
Wayah Juragan Dampu Awang handak bulik samalam, Ki Mas Lalana sawat bakirim dua tahil amas wan duit patang puluh rial hagan umanya di Surabaya. Lain pada kiriman nangitu, Ki Mas Lalana bapasan jua gasan umanya lamun inya hanyar kawa bulik tahun dudi. Tagal, inya kada tahu mun nang uma liwar maristanya satumbangan ditinggalakannya madam. Inya kada tahu jua nang kaya apa harungnya hati umanya limbah manyambut pakirimnya, manangis sidin marga hudah liwar kaganangannya lawan nang anak ngini.
Di rumah dalam pagar, Mahapatih Lambu Mangkurat asa himung haja maliat Ki Mas Lalana salawas bagana di wadah sidin. Hudah muha langkar, urangnya baikan wan jua kadada pamalarnya. Balalu sidin tapikir handak marujukakan Ki Mas Lalana lawan Putri Kalungsu nang hudah lawas balu, kada sing lakian lagi limbah ditinggalakan Maharaja Carang Lalean nang hudah bulik ka alam asalnya.
“Wahai Tuan Putri,” ujar Lambu Mangkurat kamarian nangitu. Bawani manakuni Putri Kalungsu, Ratu Nagara Dipa, nang kada lain pada buyut sidin saurang. “Ampun maap ulun handak batakun, hakunlah pian balaki pulang? Kabalajuran jua ada urang Surabaya nang madam ka nagari kita ngini, wayahini inya badiam di rumah dalam pagar. Ngarannya Ki Mas Lalana. Urangnya bungas wan jua maguni bujangan. Ujar habar, sidin tuti tamasuk juriat bubuhan Raja Maja Pahit. Lamunnya pian asa hakun haja, nyaman kaina ulun pandirakan lawan urangnya. Mudahan pian bajudu.”
“Nininda Lambu Mangkurat, lamun angkuhnya ulun ni hakun, musti garang urangnya hakun jua? Ulun takutan kalu sidin nang kada katuju lawan diulun, cagar tasupani kaina.”
“Tuan Putri, lamun pangrasa ulun, Ki Mas Lalana nangitu musti hakun jua lawan pian. Pian urangnya baik, paguni bungas jua, wan ratu di karajaan kita.”
“Lamun damintu,” ujar Putri Kalungsu manyahuti, “isuk baisukan bawaakan urangnya ka sia, ulun handak maliat sidin.”
Mandangar pamandiran Putri Kalungsu nangitu, Lambu Mangkurat balalu bapusut dada asa kahimungan. Wayah baampah bulik, sapanjangan jalan sidin lihum bapair haja.
Isuk arinya, manulusakan kahandak Putri Kalungsu, Ki Mas Lalana dibawa Lambu Mangkurat umpat mahadap ratu di sitiluhur. Kabalujuran, saban baisukan Sabtu bubuhan pambasar Karajaan Nagara Dipa musti takumpulan di situ sabarataan. Ki Mas Lalana ranai haja, bahinipan duduk basila di balakang Lambu Mangkurat. Wayah di urang banyak nangitu, Putri Kalungsu baduhara maniring Ki Mas Lalana. Pangrasanya, samunyaan asa rasuk haja lawan kahandaknya.
“Tuan Putri, dimapa jua?” ujar Lambu Mangkurat batakun baasa maanyaki jawaban Putri Kalungsu.
Putri Kalungsu takajut, asa takibar sumangatnya mandangar tatakunan nang asa kada dikikiranya nangitu. Tumadakan-nya wayahitu ti bubuhan pambasar astana nang lain-lain hudah bulikan, tatinggal sidin baduduaan haja.
“Inggih, ulun hakunai,” ujar Putri Kalungsu manyahuti angkuh pina supan-supan.
Lambu Mangkurat paham haja, limbah nangitu sidin kada batakun nangapa-apa lagi, hampai sidin paramisi handak bulik. Kada lawas limbah nangitu, hampai di rumah sidin langsung haja batakun pulang lawan Ki Mas Lalana.
“Hai Ki Mas Lalana, hakunlah andika babini lawan buyutku, Tuan Putri Kalungsu?”
“Ampun maap haja, Mahapatih Lambu Mangkurat, ulun ni kada pang mun kada hakun. Tagal, ulun ni musti tahu diri jua siapa ulun ngini. Ulun sahibar padagang, Tuan Putri urang bakadudukan. Paribasanya, nang kaya langit lawan bumi. Kada bakalan wani ulun bakahandak nang kada-kada. Asa kada patut mun ulun kawin lawan ratu.”
“Ki Mas Lalana, samalam Tuan Putri hudah kutakuni jua. Sidin hakun jua lawan andika.”
Lantaran asa takajut, langgak gulu Ki Mas Lalana limbah mandangar habar nangitu. Asa kadada pipintangannya, cakada jua inya suwah mai’indaakan mun inya pacangan jadi laki ratu di karajaan wadah inya bagana wayahini.
“Lamun damintu, wahai Mahapatih Lambu Mangkurat,” ujar Ki Mas Lalana bunyi lamah manyahuti, “ulun ni tasarah andika haja dimapa baiknya. Salawas di sia ulun hudah umpat baupang hidup lawan andika, maka gasan urusan nangini ulun musti baupang jua lawan papadah andika.” (basambung)
[1] Ibid., hlm. 360 wan 362.