Maka Raden Sakar Sungsang di Surabaja itu sudah taruna dinamai Ki Mas Lalana oleh Djuragan Balaba itu jang mangaku anak. Tarlalu sukanya ia kadua laki-istri itu, saparti anaknja kaluar dalam udjudnja, rasa hatinja itu. Maka paginja barang kahandaknja Ki Mas Lalana itu diturutkannja. Maka Dujragan Balaba salamanya mangaku anak Ki Mas Lalana itu bartambah kajanja (…). Banjak tiada tarsabutkan.[1]
——o000o—–
KUPAKAN NANG KADUA
BASUBUHAN ari Ki Mas Lalana hudah umpat bagawian mandangani abahnya manyiapakan barang di gudang nang cagar diangkut urang ka palabuhan. Juragan Balaba wan nang bini liwar himungnya. Tumatan lagi hahalusan wayah dibawa ka Surabaya bahari kakanak nangini dasar liwar rajinan, hakun manggawi nangapa haja nang disuruh abahnya. Kalakuannya baik, paasian mun dituduhi, liwar harumat jua wan urang nang tatuha. Kada sahibar abah wan umanya haja nang sayang, jiran bakulilingan katuju jua lawan diinya.
Sasukat di Surabaya ngini, bibinian mana nang kada tahu lawan Ki Mas Lalana nang hanyar naik bujang nangini. Hudah anak urang sugih saikungannya, muha lawan pangawaknya jua bilang kadada wawadaannya. Kada nang bujang kada nang balu, liwar banyaknya bibinian nang taulai lawan diinya. Kada saikung-badua hudah nang karindangan saurangan, ada jua nang hampai tagila-gila. Kada saikung-badua jua bibinian nang bilang saban hari lalu-lalang di hadapan rumahnya, bajalan bakinjut diulah-ulah minta diitihi Ki Mas Lalana, tagal saikung-ikung kadada nang kawa maulah inya asa kacar.
“Nak, pian ni hudah bujang. Sadangai hudah mun pian handak babini. Kikira hudah ada baisian paramankah? Ayuha, tampulu Abah lagi basurung nah. Bibinian mana nang pian katujui, nyaman Abah paraakan. Lakas kita pacang batanggar tungku. Iya kalu-lah, Umanya?” ujar Juragan Balaba manakuni Ki Mas Lalana di hadapan bini sidin.
“Hi-ih, sadangai hudah pian ni babini, Nakai. Uma gin asa liwar kapingin hudah manimang cucu. Tuh si Iyam saumuran pian, hudaham talu anaknya,” ujar nang bini manyahuti.
Tagal, saban kalian abah-umanya bapandiran pina manyaluki wan diinya, Ki Mas Lalana kujihing-kujihing haja. Kada suwah manyahuti tatakunan kuitannya. Kada kawa disingking-singking. Lamun abah-umanya ada jua manyurung bibinian, inya saurang nang pina kada baliur. Lawas-kalawasan, kaputingannya hampai Juragan Balaba mati Ki Mas Lalana pagunia haja kada sing binian.
Tahun basampuk tahun, limbah abahnya mati, samunyaan harta paninggalan sidin dijulung lawan Ki Mas Lalana. Tagal, biar wayahini inya hudah jadi urang sugih, baisian kapal dagang nang ganal dua-talu buah, Ki Mas Lalana asa kada nyaman jua baisian harta warisan. Lain hasil usahanya saurang. Lain pada nangitu, inya tahu jua lamun umanya nang ada wayahini lain umanya bubujuran. Sahibar kuitan angkat haja. Damintu jua abahnya nang hudah mati nangitu, Juragan Balaba, kada labih pada sahibar kuitan angkatnya jua. Tagal, nang kaya tabiat abah wan uma angkatnya jua, tumatan hahalusan bahari badudua hudah dianggapnya nang kaya abah-uma kandungnya saurang. Nang kaya apa jua, inya hudah tahutang budi wan sidin badudua, hudah sidin diingu tumatan lagi liwar halusnya.
Rahatan taganang kisah bahari, Ki Mas Lalana asa ingat asa kada, samunyaan asa rarawayan haja. Wayah lagi hahalusan bahari inya dibawa Juragan Balaba manumpang banawa ganal nang wayahitu rahatan basisiap handak batulak manyubarang laut. Limbah hudah hampai di Surabaya nangini, inya diharagu jadi anak angkat sidin. Kabalujuran sidin kadada jua baisian anak, badudua kuitan angkatnya nangitu liwar sayang lawan diinya. Paribasanya, nangapa haja nang dikahandakinya musti ditulusakan sidin. Tagal, lantaran wayahitu Juragan Balaba ngini kada tahu jua siapa ngarannya nang sabujurnya, balalu inya dingarani sidin Ki Mas Lalana. Kaputingannya, ngarannya nangini jua nang barikit lacit ka wayahini.
Lain pada sapanggal kisah nangitu, kisah hidupnya nang lain-lain wayah inya lagi hahalusan bahari samunyaan hudah kalumpanan. Ki Mas Lalana kada ingat lagi siapa ngarannya, siapa kuitannya, matan di mana asal banuanya, marga nangapa maka inya hampai dibawa Juragan Balaba ka Surabaya nangini, samunyaan inya hudah kalumpanan.
Lantaran pangrasanya paguni haja asa kada nyaman jadi urang sugih bagasut marga warisan, pikiran Ki Mas Lalana jadi mahayabang. Rahatan pikirannya lagi asa pusang nangitu, inya mandangar habar lamun kawal abahnya nang bangaran Juragan Dampu Awang cagar batulak ka subarang laut. Isuk arinya inya baduhara mandatangi ka rumah sidin, handak maanyaki bujur-kadanya habar urang nangitu.
“Juragan, ulun ampun maap banar nah lawan andika. Ulun dangar, andika ni handak batulak manyubarang laut, pacangan baniaga di banua urang. Bujurankah habar nangitu, Juragan?” ujar Ki Mas Lalana manakuni Juragan Dampu Awang nang wayahitu lagi haur baatur barang.
“Bujurai, kada tasalah kada. Nang kaya ikam liat saurang, kami ni lagi basisiap nah. Tagal, dua-talu hari lagi hanyar kawa batulak. Ada barang nang paguni dihadangi. Kanapaam?”
“Anu, Juragan, ulun ni baluman suwah balalah ka mana-mana. Haur di sia-sia haja. Jadi asa handakai jua ulun ni baliliat nang kaya apa banua urang.”
“Maksudnya handak umpat, daintukah? Sakali ngini kami ni cagaran lajang pang balalah.”
“Kadapapa, Juraganai, ulun ni katuju haja jua. Tagal, ka manang kuwang nang cagar dituju ti?”
“Lamunnya kadada aral, kami ni cagaran batulak ka nagari di subarang laut. Nagara Dipa ngaran karajaannya. Suwahlah ikam mandangar, Ki Mas Lalana?”
“Mun suwah ti iya suwah haja pang, tagal ulun ni tahu ngarannya haja. Makanyaam ulun asa liwar kacarnya handak umpat bakunjang lawan andika, Juraganai.”
“Ayuha, mun daintu ikam musti bapadah hulu bujur-bujur lawan kuitan. Kasian sidin tatinggal saurangan, musti uma ikam marista mun cagar ditinggalakan.”
“Inggih, ulun musti bapadah juaai.”
“Sabuting lagi, barang dagangan ikam simpuni bujur-bujur, barang nangapa haja nang cagar ikam bawa dibawa badagang. Lamunnya kawa jua, pilihi nang kikira kadada di sana.”
“Inggih, Juragan, ulun batarima kasih banar lawan andika hudah hakun mambawa diulun umpat batulak.”(basambung)
[1] Ibid., hlm. 358 wan 360.