MATAHARI panas manggantang. Umbayang awak rata nang kaya tatuyuk di bawah talapak batis saurang. Angin kadapati batampur jua. Kadada karasaan dibur-diburnya. Asa mambarangat awak bajamur di tangah sungai. Tagal, nang ngarannya hudah gawian saurang, dimapa lagi handak maliung-liung. Tapaksaai Alan manahani nang kaya apa haja panasnya ari. Di kupalanya, tupi purun nang hudah rumbis nangitu sabihar kawa manukupi muhanya haja nang hudah pina habang-hirang kapanasan.

Alan kada saurangan. Di atas lanting batang nangitu ada urang baampat nang bajaga, di haluan badua wan di bagian panangahan badua jua. Alan wan Juhdi di badiri di panangahan, ada Bain wan Sawal di buritan. Mata nang baampat nangini sama pina takuringis kana hindauan cahaya matahari nang lagi panas-panasnya.

Lamun Alan wan Bain batupi purun gasan malindungi kupala sampaya kadapati kapanasan, Juhdi wan Sawal malahan batangkuluk tapih nang kaya bubuhan acil-acil di pasar tarapung Muhara Kuin atawa Luk Baintan.

Di pinggir sungai, di rapun rambai padi atawa rarapunan lain nang jambar-jambar nangitu pina kada taliat bubuhan warik, bangkui, hirangan, atawa bakantan kacibaian baluncat kaya nang masi. Pucuk-pucuk daunnya kada taliat pina baguyangan jua. Alan, Juhdi, Bain, wan Sawal hinip haja sabarataan. Kada tadangar ada pamandiran. Lamun panat badiri, badangkak atawa baduduk balapak di batang. Asing-asingnya pikiran mahayabang kada karuan.

Galuduk masin kapal tackboat haja nang tadangar bunyi hantap mambalah sunyi.

Lamun dirikin tumatan labuh baisukan Arba samalam, hudah parak dua hari samalaman Alan wan kawalnya nang batalu tu umpat balarut di atas lanting batang nang panjangnya mandua puluh dapa nangitu. Siang-malam bubuhannya ni bagawi manjagai bapupuluh batang kayu galundungan ampat mitiran nang hudah nahap dikarut wan rantai wasi matan di parakitan di hulu sungai Barito—baka atas saikit pada Muara Teweh, kikira satangah jam lagi lamun naik speedboat.

Batang kayu galundungan nang ganalnya rata-rata labih pada sapangragap urang tuha nangitu ti samunyaan ampun Haji Tulani, juragan kayu nang panyugihnya di kampung Kuin Carucuk, Banjarmasin.

Lantaran lain ampun parusahaan nang ganal-ganal, batang kayu galundungan nangitu asalnya sabarataan digawi manual haja. Limbah ditabang di hutan, ditatak-tatak ukuran ampat mitir, dikuyaki kulipaknya, diangkut kaluar lawan mutur trak ganal, hanyar diturunakan ka sungai cagar dijadiakan lanting. Limbah hudah dirakit jadi lanting, kayu-kayu galundungan nangitu ditarik lawan kapal tackboat sapanjangan sungai Barito lacit ka Muhara Banjar.

Limbah nangitu, bahanu ada nang disinggahakan di Kuin Carucuk haja, di parak sawmill atawa wantilan ampun Haji Tulani saurang. Nangini cagar dijadiakan papan atawa kayu balukan gasan bangunan nang rancak dijual urang di pasar-pasar papan. Tagal, takananya ada jua nang ditarik langsung ka Jilapat—paguni di Muhara Banjar jua—gasan dijual ka parusahaan nang maulah plywood atawa kayu lapis.

Di Banjarmasin nangini ada pang saku mun lima-anam buah parusahaan kayu lapis nang ganal-ganal, nang kaya PT Gunung Meranti, PT Daya Sakti, PT Jayanti, PT Wijaya, PT Austral Bina, PT Surya Sakti, atawa PT Daya Sakti Unggul Playwood. Tagal, lamun kayu-kayu galundungan ampun Haji Tulani tu musti dianjur ka PT Meranti Jaya haja lantaran sidin hudah lima tahunan labih bahubungan baik lawan Pa Suryanto, Diretur Produksi-nya. Nangitu gin lantaran kababaikan Pa Suryanto hajaam jua.

Sabujurannya, jarang ada parusahaan ganal nang hakun manukari kayu galundungan ampun bubuhan juragan kampung nang kaya Haji Tulani. Inya bubuhan parusahaan ganal nangitu ti biasanya hudah asing-asingnya baisian ijin HPH, jadi hudah ada jua baisian lokasi hutan saurang nang diharagu. Mun damintu baarti batang kayu nang cagar ditabangi mustinya hudah ada jua, tinggal mamilih haja.

Makanyaam, mun sahibar parkara raw material atawa log reserve haja kikira hampai salawi tahunan gin kada bakalan kakurangan. Tagal, biaram hudah nangitu ti jadi urusan Haji Tulani haja. Alan kada suwah jua handak talalu tahu urusan urang. Nang musti nang kaya apa inya mahadapi gawiannya saurang.

Tumatan inya hanyar umpat bagabung di panambayan tahun 95 nangitu, lacit ka wayahini baarti hudah tangah dua tahun Alan umpat bagawi mambatang lawan Haji Tulani. Juhdi wan Bain baluman hampai satahun, ada Sawal hudah dua tahunan. Tagal, nang ngaran tamasuk urang nang bujur-harus wan bisa jua mambawa diri, satumbangan inya umpat bagawi lawan Haji Tulani nangini Alan marasa banar hidupnya tanyaman pada bubuhan kakawalannya di banua.

Hudah dapat upah bulanan, rancak jua inya dibari balain wan juragannya nangitu. Rahat haja pang jua ada kawal sapagawiannya nang pina bahiri, tagal Alan kada suwah malawani. Dalam hatinya, mangalihi banarai mun malawani urang nang pahirian dangka nangitu. Kada jadi baras-nasi jua. Gamaham, inya saurang jua nang ruginya. Marga bahihirian nang kaya itu juaam, kada saikung-badua nang hudah diampihi langsung ulih Haji Tulani. Napalagi mun sawat tahual bakalahian.

Nang ngaran Alan ni, disuruh nangapa haja ulih juragannya inya kada suwah baindah. Napalagi mun sahibar manukarakan ruku wan kutriknya haja, maginnyaai laju pada trak inya manggawi. Karancakannya ti angsulannya kada sarana dibulikakan ha pulang. Umai, nyaman jua mun baisian bos nang kada angkin barajut kaya Haji Tulani nangini. Tagal, alahan pada gawian nang ritis-ritis nangitu, gawian nang liwar ngalih gin tatapai dihakuni jua.

Kada sakali-dua Alan ni suwah maampat hari ampat malam hidup di sungai haja. Nangitu ti bila takana inya disuruh Haji Tulani umpat manarik batang matan di hulu Puruk Cahu. Hudah bahujan-bapanas di tangah sungai, saapa lawasnya hidup di sungai salawas itu jua inya sama sakali kada tahu dihabar nang kaya apa urang di banua. Han, kada nyaman-nyamannya hidup jadi urang pambatangan nangini.

Tagal, nang kaya apa haja ngalihnya atawa sakitnya hidup, inya Alan ni kada suwah maristai nang ada. Kaya batang kayu nang rancak dijagainya nangitu jua, inya hidup balarut haja. Nang musti, salawas umpat bagawi mambatang nangini inya asa liwar bauntungnya. Banyak ilmu wan pangalaman nang kada kawa dibaca di buku atawa ditangguki di bangku sakulahan.

Parkara sungai Barito, angkuhnya. Di palajaran geografi wayah sakulah dahulu inya hudah tahu haja pang nang kaya apa tagasnya sungai Barito nangini. Ujar ti, sungai Barito nangini sungai nang pangganalnya sasukat sungai di Indonesia ngini. Ada jua nang mamadahakan pangganalnya di Asia Tenggara. Luasnya antara 650 hampai 800 mitir. Dalamnya rata-rata 8 mitiran. Panjangnya pulang, tumatan di hunjur pagunungan Muller di unjut Kalimantan Tengah lacit ka Muhara Banjar di Kalimantan Selatan kikira kada kurang pada 909 pal. Nah, wayahini ti Alan hudah maliat langsung lawan mata-kupala saurang. Pangalaman nyata. Bujur-bujur empirical, jar urang Inggris tu. Pangalaman nang haraganya kada kawa ditukar lawan duit atawa amas parimata.

Damintu jua parkara kayu-mangayu. Wayahini Alan hudah hapal banar bamacam-macam kayu lawan ngaran-ngarannya. Limbah manjanaki urat lawan balangnya haja gin inya hudah tahu nang mana batang kayu nang bujur-bujur maranti, nang mana bangkirai, karuing, kuranji, sangkuwang, kapur naga, atawa rapun durian. Napalagi mun mahadapi batang ulin, lanan, anglai, wan kayu sungkai maginnyaai nyamannya inya mamilihi atawa malainakan.

Wayahini inya hudah tahu jua lamun di hutan Kalimantan nangini ada rapun kayu nang gatahnya larang haraganya. Ngarannya kayu pantung atawa jelutung (Dyera costulata). Gatah kayu pantung nangini rancak gasan bahan baku maulah permen karet, vernis, isolator, water proofing, ban mutur balapan, atawa hasil karajinan nang kaya kakapalan wan papatungan khas suku Dayak—nangini rancak dijual urang di toko souvenir haja. Rapun pantung nangini kada gatahnya haja nang diambil urang, batang kayunya dicarii lantaran haraganya larang jua mun dijual.

Lain pada nangitu, Alan hudah tahu jua lamun di hutan Kalimantan nangini ada batang kayu nang haraganya liwar larangnya. Nang maulah urang asa mawah tu, batang kayu nangini kada dijual bakubik nang kaya batang kayu lain, tagal dijual bakiluan haja. Marganya, nang dijual nangitu kada batang kayu sarapunan, tagal bagian hatinya haja. Haraga sakilunya ada nang hampai manalung puluh juta. Ngaran batang kayu nang palarangnya nangini rancak disambat urang garu atawa gaharu. Lantaran kangangalihan urang hanyar kawa mandapatakan, ada jua urang nang manyambat garu nangini lawan kayu setan.

Nah, balun lagi kisah nang kaya apa urang hutan, biruang, bakantan, buhaya, tadung sawa, puraca, atawa satua-satua nang lain, nangini kada mayu sahari lamun dikisahakan samunyaan. Pangatahuan nang kakaya nangituam nang maulah Alan asa nyaman haja umpat bagawi mambatang lawan Haji Tulani, lacit ka wayahini. Mahatinya ti, maraham jadi buruh, gamahan jua disambat urang pambatangan, tagal mun parkara ilmu wan pangalaman musti kadada rugi-ruginya.

Panambayan inya bagawi di wadah Haji Tulani ni mudil nang kaya urang tasasat haja pang. Alan paguni ingat banar, limbah tamat SMEA dahulu tu ada mun tangah dua tahunan saku inya sawat tamandak. Handak bagawi kada tahu kamana, handak manyambung kuliah kadada lagi jua ungkusnya. Limbah kamatian abahnya dahulu, kulawarga Alan pina sasain sakit jua pancarian. Kabalajuran haja, pas Ari Raya Puasa nangitu inya batamuan lawan Yuyus, sapupunya nang hudah lawas bagawi di Banjar. Mandangar kisah Alan nang hudah tamat sakulah wan baluman dapat gawian nangitu, balalu Yuyus babawaan maumpati inya haja madam ka Banjar.

“Barangai umpat bagawi baangkutan di palabuhankah dahulu,” jar Yuyus wayahitu ti mambari pandangan.

“Tagal, dimapa lah, aku ni baluman suwah bagawi nang kaya diurang. Baluman bisa nangapa-apaai lagi,” jar Alan pina aasaan.

“Cah, lamunnya hudah tahadapi bisa haja tu kaina. Gampang!”

“Ayuai mun ujar ikam kaya nitu. Bacucubaanai kaina.”

“Nah, damintu. Isuk hidup lima hari kita tulakan.”

“Siap, komandan! Mudahan umaku akur haja jua.”

Ringkas kisah, kaputingannya jadi jua Alan maumpati Yuyus madam ka Banjar.

Bangsa halat saminggu limbah baungut haja di rumah bidakan sapupunya nangitu, tumadakannya inya batamu lawan Amang Udin nang lagi mancari urang nang hakun umpat bagawi mambatang. Amang Udin tuti mamarinanya Yuyus nang bagawi jadi Satpam di wantilannya Haji Tulani. Napangada Alan ni pada nang kaya urang mancari hundayang tajajak suluh ha lagi.

“Ulun hakunai, Mangai,” jar Alan hancap manyahuti.

Isuk arinya Amang Udin langsung mambawa Alan ka wadah Haji Tulani. Isuk arinya pulang inya langsung jua disuruh umpat bagawi. Lawan kakawalan sapagawiannya nang lain, Alan ditulakakan ka Muara Teweh manumpang bis air KM Bahtera Barito. Parak talu hari dua malam hanyar tambus ka Muara Teweh, limbah nangitu dianjur pulang bakalutuk kikira dua jam hanyar hampai ka parakitan. Bulikannya, iya nang kaya gawiannya wayahini, balarut di atas lanting batang sapanjangan sungai Barito lacit ka Muhara Banjar.

Mamaraki kampung, kapal tackboat pina balangsam. Bunyi masinnya bahalus. Matan di kalutuk nang lagi batambat di pinggir batang, lamat-lamat talinga Alan mandangar bunyi tip lagi diputar urang. Sasain parak sasain hantap. Kada tasalah lagi, suara urang banyanyi. Matan inya sakulah di SD bahari Alan hudah rancak manyanyiakan lagu nangitu. Tagal, antah kanapakah wayahini ti pangrasanya asa lain pada nang masi. Balalu Alan baastilah mandangarakan.

Matan di hulu
Mambawa rakit bagandengan
Bahanyut matan di udik Barito
Awal hari baganti minggu

Siang dan malam
Waktu hari baganti hari
Istilah urang mancari rajaki
Kada talapas lawan gawi

Panas hujan kada manjadi papantangan
Kada hiran tatap dirasaakan
Mananjak batang sambil barami-ramian
Akhirnya sampai ka tujuan…

Inilah nasib manjadi urang pambatangan
Lamun nasib sudah ditantuakan
Insya Allah ada harapan.

Umai, hati Alan asa hanyut dinyanyiakan. Inya liwar mahayati. Sair lagu nangitu asa tambus mancucuk-cucuk ka liang dadanya. Nang kaya mamandirakan kisah hidupnya wayahini, “… nasib manjadi urang pambatangan.” Alahai, kada karasaan banyu matanya kikiliran saurang.

Langit batumat pina kadap. Malam parak datang malingkah siang. Muhara Banjar paguni kada paparakan. Satangah jam nang lalu inya sawat tasampuk lawan KM Bahtera Barito nang handak mudik ka Muara Teweh. Alan takurihing saurangan. Kapal nang maanjur aku dahulu, jarnya dalam hati. Kaganangan pulang inya kisah wayah panambayan bagawi dahulu, tangah dua tahunan nang lalu.

Harau, hidup ni kada sasalisih nang kaya urang bajalan tabulang-bulik di situ-situ haja. Samalam tadapat si Anu di kampung Jalukap, isuk-isuk arinya bisa haja batamu si Anu pulang di kampung lain. Dasar bujur nang kaya ujar urang wayahini, ”Dunia tak selebar daun kelor.”@